Renoveren geleiderails: circulair én kostenbesparend

Langs de Nederlandse wegen liggen duizenden kilometers geleiderails, in de volksmond vangrails genoemd. Ze worden aan het einde van hun levensduur doorgeknipt en als schroot afgevoerd. Dat werkt snel, maar staat haaks op het doel van een circulaire grond-, weg-, en waterbouw. Voor nieuwe geleiderails zijn staal en zink nodig. Vooral de productie van staal belast het milieu. Hoe kan dit op een andere manier? Een van de mogelijkheden is om oude geleiderails te renoveren. Ze worden dan opgeknapt en weer als nieuw langs de weg gezet. Dat bespaart niet alleen geld, maar verkleint ook de impact op het milieu.

Categorie: Achtergrond

Door: redactie, 3 april 2023

Geleiderails renoveren is zo goed als circulair, omdat er nauwelijks nieuwe grondstoffen voor nodig zijn. De milieukostenindicator, een maatstaf voor de milieu-impact uitgedrukt in euro’s, neemt met 40 procent af ten opzichte van de gebruikelijke werkwijze. Het renoveren van geleiderails leidt ook tot een 70 procent lagere uitstoot van CO2 en is ruim 10 procent goedkoper! Dit staat in de Verkenning Duurzame Geleiderail van adviesbureau TwynstraGudde. Het succes van renovatie ligt in het vrijwel volledige hergebruik van het staal. Anders dan voorheen eindigen goede geleiderails niet meer als schroot. Alleen de vraag naar zink blijft bestaan, omdat die grondstof belangrijk is voor de afwerking.

Zo goed als nieuw

Hoe werkt renoveren precies? Deze video geeft een goede indruk van het proces. Eerst worden de geleiderails uit elkaar gehaald en naar de opslagplaats gebracht. Daar volgt de schoonmaak en selectie. Het materiaal mag niet vervormd of verroest zijn. Anders wordt het afgevoerd als schroot. Goedgekeurde geleiderails krijgen een keurmerk. Ze kunnen dan direct hergebruikt of gerenoveerd worden. In het geval van direct hergebruik worden de geleiderails zonder verdere bewerkingen geplaatst. Renoveren houdt in dat ze een nieuwe zinklaag krijgen. Dit beschermt het staal tegen roest, maar na verloop van tijd slijt de laag af. Na renovatie gaan de geleiderails weer 44 jaar of langer mee. Dat wil zeggen: minstens zo lang als nieuwe exemplaren!

Toen was renoveren heel gewoon

Het demonteren, opknappen en opnieuw plaatsen van geleiderails was tot 2004 een normale praktijk. Waarom is dat nu niet meer zo? Een reden is dat aannemers binnen rijksopdrachten vanaf 2005 meer vrijheid kregen om projecten in te richten. Demonteren kost tijd en veroorzaakt verkeershinder. Dan is wegknippen een sneller, aantrekkelijker alternatief. Een andere reden is dat vanaf 2011 de Europese CE-certificering verplicht werd. Voor aannemers en leveranciers was het moeilijk om te bewijzen dat hun gerenoveerde geleiderails aan de regels voldeden. De Rijksoverheid sloot in 2012 een Green Deal met 7 bedrijven uit de metaalindustrie om renovatie van geleiderails aan te moedigen. Ondanks de goede voornemens heeft dat niet tot grote opschaling geleid.

Aanpak voor opschaling

Met de circulaire doelen voor ogen staat renovatie weer volop in de belangstelling. Sinds 2019 worden er gesprekken gevoerd tussen opdrachtgevers, aannemers, leveranciers en verzinkerijen. Hieruit bleek wat er moet gebeuren om de toepassing van gerenoveerde geleiderails op te schalen. Zo moeten aannemers voldoende tijd en ruimte krijgen om langs de weg te werken, ook al zorgt dat voor extra verkeershinder. Daarnaast is het belangrijk dat marktpartijen de CE-markering halen voor hun product. De stijging van de staalprijs maakt renovatie voor overheden en bedrijven kostentechnisch interessant. Verder moet nette demontage een eis zijn in de inkoopcontracten van de overheid.

Renovatie van geleiderails is een eerste stap naar meer circulariteit."

Geleiderails langs gemeentelijke en provinciale wegen

Tot nu toe hebben we het gehad over rijkswegen, maar renovatie van geleiderails gebeurt ook langs provinciale en gemeentelijke wegen. De provincie Gelderland heeft bijvoorbeeld de geleiderails in de middenberm van de A325 gerenoveerd. Langs provinciale en gemeentelijke wegen kom je bovendien steeds vaker houten geleiderails tegen (waarvan de kern overigens wel uit staal bestaat). Houten geleiderails zijn in principe milieuvriendelijker en meer circulair dan stalen exemplaren. Aan de ene kant omdat hout als hernieuwbaar materiaal een deel van het staal vervangt. Aan de andere kant omdat er geen zink doordringt in de bodem en het grond- en oppervlaktewater. Op dit moment zijn er nog geen houten geleiderails die langs rijkswegen toegepast mogen worden, omdat de eisen daar hoger zijn door de hogere snelheden en verkeersintensiteit.

Andere mogelijkheden

Renovatie van geleiderails is een eerste stap naar meer circulariteit. Maar de duurzaamste optie is om minder of zelfs helemaal geen geleiderails meer te gebruiken. Bijvoorbeeld door een andere inrichting van de weg of berm. Navigatiesystemen en zelfrijdende auto’s zouden dit mogelijk kunnen maken. Het idee is dat auto’s dan dichter op elkaar rijden, waardoor er meer ruimte over is voor brede, obstakelvrije bermen zonder geleiderails. Maar voorlopig blijft dit toekomstmuziek. Tot die tijd valt er nog veel winst te halen met het toepassen van gerenoveerde of houten geleiderails.