Innovatiepartnerschap Schoolgebouwen (IPS) – een nieuwe manier van bouwen

In 2018 mislukte de aanbesteding van de nieuwbouw voor het Cartesius Lyceum. Dat was een grote teleurstelling voor de school, de leerlingen en de ouders. De Gemeente Amsterdam kreeg intussen steeds vaker te maken met moeizame aanbestedingen van onderwijsgebouwen. Met alle gemeentelijke ambities op dit vlak bleek de spanning op de bouwmarkt zowel een planmatig als financieel risico. De mislukte aanbesteding van het Cartesius Lyceum was voor wethouder Moorman de aanleiding om eind 2018 de opdracht te geven om onderzoek te doen naar de trends en ontwikkelingen op de bouwmarkt - en het effect daarvan op de gemeentelijke bouwambitie.

Categorie: Nieuws

Door: redactie, 28 juni 2023

De uitkomsten van dit onderzoek staan in het rapport Spanning op de bouwmarkt. Het organiseren van een Innovatiepartnerschap voor schoolgebouwen was een concrete maatregel uit dit rapport. Carli Hartgerink (Regisseur Onderwijshuisvesting gemeente Amsterdam) en Frank van Sloun (Ingenieurs Bureau) hebben sindsdien in een team met collega's van het Project Management Bureau en het Ingenieurs Bureau gewerkt aan het optuigen van een innovatiepartnerschap schoolgebouwen. Op 11 mei zijn de bouwconcepten van de drie consortia gelanceerd. Zij tekenden vervolgens op 25 mei de raamovereenkomst innovatiepartnerschap. Carli Hartgerink presenteerde op 11 mei de aanleiding en opzet van het IPS en wat er tot nu toe door alle betrokken partijen is bereikt. Carli vertelt.

'Het IPS heeft twee hoofddoelstellingen. Elk schoolgebouw moet goed zijn: hoogwaardig, flexibel, duurzaam. Het gebouw moet aansluiten bij de identiteit van de school, bij de locatie, het onderwijs ondersteunen en binnen het daarvoor beschikbare budget worden gerealiseerd. Maar we willen ook de kloof tussen de vraag naar (school)gebouwen en de capaciteit van de markt verkleinen. Dat willen we doen door richting een aanbod gestuurde markt te bewegen. Aanbieders kunnen daarbij bouwconcepten voor scholen aanbieden en deze in onderlinge concurrentie verbeteren. Dat is het uitgangspunt.'

Bouwconcepten consortia

'Op 11 mei hebben geïnteresseerde schoolbesturen, gemeenten en organisaties zoals PO-raad en OCW daar kennis van kunnen nemen. Ons projectteam IPS organiseerde deze bijeenkomst samen met de betrokken consortia. Die lieten daarbij zien wat ze via deze werkwijze te bieden hebben. Er kwamen zo’n 200 geïnteresseerden op af. Ook wethouder Moorman was erbij, zij trapte af. Zo kon zij het resultaat van haar eigen bestuursopdracht zien. Ik heb in een presentatie de aanleiding, de aanpak en waar we nu staan mogen delen. Het was leuk en spannend om te laten zien wat we met alle betrokkenen bereikt hebben en te merken dat het echt leeft!'

Hier gaat het in wezen om

'Wij hebben schoolbesturen er bij aanvang van moeten overtuigen dat deze nieuwe aanpak nodig is om ambities op het gebied van schoolgebouwen waar te maken. Na een haalbaarheidsonderzoek en een voorbereidingsfase sloten we een samenwerkingsovereenkomst met vier schoolbesturen, dat ging vervolgens richting college, waarna we groen licht kregen om de plannen uit te werken. De essentie van onze plannen? Aan consortia samenwerking, ontwerpvrijheid en perspectief op ontwerp en realisatie van meerdere schoolgebouwen bieden. Dit faciliteert productontwikkeling, ketensamenwerking en industrialisatie. Daardoor creëer je bereidheid om te investeren in de ontwikkeling van bouwconcepten voor schoolgebouwen. Bouwconcepten die voor de volle breedte van onderwijsconcepten inzetbaar zijn en daarmee het onderwijs optimaal kunnen ondersteunen. Bouwconcepten die hoogwaardige architectuur uitstralen en passen in de omgeving. Door dit in samenwerking te doen met gemeente en schoolbesturen is er straks per school minder tijd nodig voor de engineering. De bouwdoos met de constructie en de installaties staat dan immers al klaar. De architect kan zich vervolgens volledig focussen op hoe het gebouw ondersteunend moet zijn aan het onderwijs, aan kinderopvang, aan sport en aan de omgeving. Kostenbesparing was daarbij niet onze inzet. We gaan met een andere manier van werken betere schoolgebouwen neerzetten. Schoolgebouwen die niet alleen aan de eisen voldoen maar die ook onze ambities op het gebied van kwaliteit, flexibiliteit en duurzaamheid verwezenlijken.'

We hebben er allemaal belang bij om de kloof tussen de vraag naar (school)gebouwen en de capaciteit van de markt verkleinen"

Aanbesteding en Onderzoek & Ontwikkelfase

'Het was mooi om te zien dat er in de bouwwereld zo veel interesse was in deze nieuwe vorm van samenwerking. Onze aanbesteding leverde veel reacties op. We hadden bij de start 32 aanmeldingen, daarvan hebben er 22 een plan ingediend, in totaal ging het om zo’n 80 geïnteresseerde bedrijven. De aanvragen werden beoordeeld door een externe beoordelingscommissie, hierin hadden mensen met zeer specifieke expertise op het gebied van architectuur, circulariteit, onderwijs en innovatie zitting. Vervolgens is de Onderzoek & Ontwikkelfase gestart. Zes maanden lang werd er intensief samengewerkt binnen de consortia en tussen consortia, schoolbesturen en gemeente. De consortia werkten hun plannen uit. Hun bouwconcepten werden getoetst aan de eisen, aan inpassing in diverse omgevingen en aan diverse onderwijsconcepten. 11 mei was de eindpresentatie van deze fase. De consortia hebben laten zien dat ze klaar zijn om scholen te gaan bouwen. Sterker nog, ze hebben laten zien dat we door deze samenwerking nu al zoveel meer kunnen bereiken. Zo zijn alle drie de bouwconcepten demontabel en kunnen gemakkelijk worden uitgebreid. Daarmee is bijvoorbeeld verhuur van een deel van het gebouw aan derden goed mogelijk te maken. Bovendien bieden de concepten een ongekende mate van flexibiliteit in de levensduur als school. In een tijdsbestek van twee weken vakantie kan bijvoorbeeld de omvang van lokalen worden aangepast om het gebouw geschikt te maken voor een andere manier van lesgeven.'

Looptijd: 10 jaar

'De raamovereenkomst die op donderdag 25 mei met de drie partijen werd afgesloten, geldt voor een periode van tien jaar. In die tijd moeten er in de metropoolregio Amsterdam minimaal negen nieuwe schoolgebouwen verrijzen, en maximaal dertig. Elk gebouw betekent: meer ervaring en een efficiëntere werkwijze. Omdat het budget per school vaststaat en er wordt geconcurreerd op kwaliteit, levert dit steeds betere schoolgebouwen op. Consortia en gemeente committeren zich aan ambities en doorontwikkeling om gezamenlijk bij ieder schoolgebouw meer te bereiken voor onze leerlingen en leerkrachten.'

Hoogwaardig, flexibel en duurzaam: betere schoolgebouwen met hetzelfde budget, dat is de insteek"

Hoe meer hoe beter?

'In ons raamcontract hebben we een maximum van dertig schoolgebouwen vastgelegd. Ieder nieuw schoolgebouw is een mooie ervaring om het nog beter te doen. Daarom helpen we ook gemeenten en schoolbesturen ook buiten de metropoolregio om de vruchten van het IPS te plukken. Vanaf deze zomer bieden we de documenten aan waarmee zij een individuele school via een aanbesteding, op basis van de minicompetitie van onze raamovereenkomst, in de markt kunnen zetten. Hier kunnen dan vervolgens onze drie consortia op inschrijven. Bovendien biedt dit de kans aan andere goede inschrijvingen, die in aanbesteding afvielen, om hun kwaliteit aan te bieden en verder te ontwikkelen. Zo ontstaan meer “merken” bouwconcepten op de markt en bewegen we richting een aanbod gestuurde markt voor schoolgebouwen. Daar heeft iedereen baat bij.'

Alleen PO

'Dat vergat ik nog te zeggen! Het betreft hier alleen basisscholen. Waarom? In de aanbesteding hebben we bewust alleen voor primair onderwijs gekozen. Een basisschool wordt in de regel ontworpen op ongeveer 400 leerlingen, met kinderopvang capaciteit voor vier groepen, en er moet ook een gymzaal bij zijn. Dat is het standaard recept, maar daar kan natuurlijk van afgeweken worden. De eerste basisschool die via het IPS gaat verrijzen, is de Wisperweide school in Weesp. 2025 moet die er staan. Het gaat nu echt gebeuren.'

Trots op

'We begonnen bij een plan op de tekentafel en hebben nu echt iets concreets in handen! Tijdens het proces zijn de neuzen steeds meer dezelfde kant op gaan staan. Iedereen is er steeds meer in gaan geloven dat dit gaat werken. De aanvankelijke scepsis is omgeslagen in enthousiasme, eigenlijk bij alle partijen. Het plezier dat ik daarbij zie stemt me vrolijk. Ik ben ook trots op de drie consortia die het gaan doen. Ja, ze blijven natuurlijk elkaars concurrenten. Bij ieder nieuw schoolgebouw moeten zij via een mini competitie de opdracht zien te krijgen. Maar over circulariteit zijn ze het eens. Herbruikbaarheid van materialen, CO2 opslag, aanpasbaarheid, ze komen met serieuze oplossingen en gaan daarbij een stap verder dan de eisen uit de aanbesteding voorschrijven. Er blijkt zoveel mogelijk!'

Klaar voor de toekomst

'De flexibele gebouwen bieden vooral ruimte aan de wensen vanuit het onderwijs zelf. De ruimten kunnen aangepast worden aan ieder onderwijskundig concept. En dat is voor onze schoolbesturen heel belangrijk, want dat is hun expertise! Als gemeente zullen we de regie blijven voeren op de nieuw te bouwen scholen. Dat is nodig, maar dat doen we in nauwe samenwerking met de consortia. Ik geloof echt dat we door het samen te doen, veel meer kunnen bereiken. En eigenlijk bewijzen de consortia dat nu al. Ze komen met zichtbare en tastbare oplossingen voor ruimtelijke vraagstukken.'

Volgende raamovereenkomst

'Haha …. Voor mij blijft er nog genoeg te wensen over. De stad heeft niet alleen behoefte aan nieuwe schoolgebouwen. Er moeten er ook een heleboel gerenoveerd worden, om aan alle moderne eisen te kunnen voldoen. En daar voorziet onze raamovereenkomst met de drie consortia niet in. Wacht eens even, ja, een IPS voor renovatie van schoolgebouwen, dat is het. Daar ga ik vast in een volgend interview meer over vertellen.'