Met deze aanpak stimuleert gemeente Enschede circulair bouwen
15 april 2025‘Grondstromen optimaliseren is altijd maatwerk’
‘Grondstromen optimaliseren is altijd maatwerk’
Wij Nederlanders zijn meesters in het aanpassen van onze leefomgeving. Maar in ons enthousiasme vergeten we soms zorgvuldig om te gaan met wat we uit de grond halen. De Buyer Group Grondstromen brengt hier verandering in, door vraag en aanbod van grond beter af te stemmen. We praten erover met adviseurs grondstromen Robert Veldhuizen en Maaike Wagenaar (provincie Fryslân) en regisseur hoogwaardig gebruik grondstromen Harry Hofman (Rijkswaterstaat).
Binnen GWW-projecten zijn grondstromen meestal de grootste materiaalstroom. Neem bijvoorbeeld het onderhoud aan de 800 kilometer vaarweg van de provincie Fryslân. ‘Dat levert jaarlijks 60.000 kuub bagger op’, aldus Robert. ‘Dat slaan we op in depots en is – na indroging – heel geschikt voor gebruik bij natuurprojecten.’
Grond hergebruiken op de beste plek: het klinkt heel logisch. Toch kreeg vrijgekomen projectgrond tot voor kort niet de aandacht die je zou verwachten. ‘Grond werd vaak gezien als een problematisch nevenproduct bij grote projecten, en vooral een zorg voor opdrachtnemers’, aldus Harry. ‘Terwijl grond hoogwaardig hergebruiken cruciaal is om projecten duurzaam en circulair te maken.’
Binnen GWW-projecten zijn grondstromen meestal de grootste materiaalstroom.
Geleerde lessen: ‘Hou je grond in eigendom’
De provincie Fryslân is al lang bezig met grondstofbeheer – ze hebben zo’n vijftien jaar ervaring. Robert en Maaike geven wat geleerde lessen:
- ‘Begin gewoon! Als je alleen al je lopende en aankomende projecten inventariseert, zie je vanzelf mogelijke grondstroom-koppelingen.’
- ‘Hou je grond in eigendom. Dat vinden overheden vaak spannend, maar zo hou je de wel mooi de controle in eigen handen.’
- ‘Organiseer periodiek netwerkbijeenkomsten. Dat zorgt voor verbinding en een groter netwerk. Nodig niet alleen beleidsmedewerkers uit, maar ook projectmanagers; die denken anders waardoor je sneller in actie komt.’
- ‘Het is en blijft mensenwerk. Er zijn altijd collega’s die er minder in zien. Blijf daarom aan het belang van het goed organiseren van grondstromen trekken, anders ebt het weg in de organisatie.’
Binnen GWW-projecten zijn grondstromen meestal de grootste materiaalstroom. Neem bijvoorbeeld het onderhoud aan de 800 kilometer vaarweg van de provincie Fryslân. ‘Dat levert jaarlijks 60.000 kuub bagger op’, aldus Robert. ‘Dat slaan we op in depots en is – na indroging – heel geschikt voor gebruik bij natuurprojecten.’
Grond hergebruiken op de beste plek: het klinkt heel logisch. Toch kreeg vrijgekomen projectgrond tot voor kort niet de aandacht die je zou verwachten. ‘Grond werd vaak gezien als een problematisch nevenproduct bij grote projecten, en vooral een zorg voor opdrachtnemers’, aldus Harry. ‘Terwijl grond hoogwaardig hergebruiken cruciaal is om projecten duurzaam en circulair te maken.’
Totaalplaatje bekijken
Grond hoogwaardig hergebruiken – hoe werkt dat eigenlijk? ‘Je behoudt dan zoveel mogelijk de fysische, chemische en biologische eigenschappen, vertelt Maaike. ‘Daarnaast zorg je dat je grond met bepaalde kwaliteitseigenschappen toepast op de juiste locatie. Oftewel; grond die goed geschikt is voor landbouw, meng je niet met grond van lagere kwaliteit.’
Belangrijk voor hoogwaardig grondgebruik is naar het totaalplaatje kijken. Want je wil de grond hoogwaardig houden, maar niet ten koste van alles. ‘Zo moet ook het aantal vervoersbewegingen laag blijven om CO2-uitstoot te beperken’, vertelt Robert. Ook hou je rekening met schaarste. Dit betekent dat een toepassing die initieel misschien laagwaardig lijkt, toch hoogwaardig kan blijken te zijn. Kortom, een project is elke keer weer maatwerk.’
Buyer Group Grondstromen
In deze Buyer Group werken gemeenten, provincies, waterschappen en RWS aan een gezamenlijke marktvisie en inkoopstrategie voor grondstromen, inclusief praktijktoetsing.
Harry: ‘Met de Buyer Group willen we bereiken dat publieke overheden de regie meer naar zich toe trekken. Bijvoorbeeld door als overheid eigenaar van de grond te blijven, maar vooral door meer te weten. Over welke grond vrijkomt – en welke grond nodig is. Die data aan elkaar koppelen, biedt allerlei kansen.’
‘Daarnaast besteden we in de Buyer Group aandacht aan projectinrichting. Zo ontwikkelen we een stappenplan waarin onderwerpen als stakeholderbetrokkenheid, bodemonderzoek en datagerichtheid aandacht krijgen. Zo krijgt het onderwerp steeds meer aandacht en gaan we vooral doen – in plaats van erover praten. Ook laten we zien dat het resultaat oplevert. Een belangrijke stap hierin is: koffiedrinken met je “buren”. Want door een netwerk op te bouwen, maak je meters.’
Acht meter verschil
Een mooi voorbeeld van de potentiële impact van grondstroombeheer is de verbreding van de N31 bij Harlingen. Maaike: ‘Deze Rijksweg lag in de oude situatie op een terp op vier meter hoogte, en in de nieuwe situatie juist vier meter onder stadsniveau. Door dat hoogteverschil van acht meter – over anderhalve kilometer weg – kwam maar liefst 635.000 kuub grond vrij. Om te bepalen hoe we al die grond het best konden hergebruiken, brachten we de betrokken partijen in een vroeg stadium bij elkaar.’
Robert: ‘Samen stelden we een lijst met oplossing op. Een deel van de grond konden we direct hergebruiken in het project, bijvoorbeeld voor bermen en op- en afritten. Een klein deel was verontreinigd en ging naar een verwerker.’ Maar het overgrote deel van de grond, 450.000 kuub, was schoon. Mede dankzij de interactieve kaart van de provincie, de Grondverzetviewer, werd snel duidelijk dat deze goed bruikbaar was voor twee projecten; werkzaamheden aan de Afsluitdijk en de realisatie van een vismigratierivier.
Per schip vervoeren
Maar omdat de werkzaamheden van die projecten nog een paar jaar op zich lieten wachten, ging de grond eerst naar een depot. ‘Die bevindt zich op slechts een kilometer van de N31, waardoor we veel transportbewegingen bespaarden’, aldus Robert. ‘Bovendien konden we de grond per schip vervoeren, en zo maar liefst 17.000 vrachtwagenritten – en daarmee veel CO2-uitstoot – besparen. Qua kosten waren we 5 miljoen euro goedkoper uit.’
Om de opslag van zo’n grote hoeveelheid grond mogelijk te maken, net als de benodigde vergunningen, ging het projectteam met het bevoegd gezag in gesprek. ‘Onze goede relatie met de omgevingsdiensten hielp hierbij’, aldus Maaike. ‘Ook besteedden we voldoende aandacht aan het oplijnen van de drie betrokken projectorganisaties; die van de N31, de afsluitdijk en de vismigratierivier. Wat tijd bespaarde, is de eerdergenoemde interactieve kaart die weergeeft waar grond beschikbaar en nodig is. Die is bovendien voor iedereen gratis beschikbaar. Want wij vinden dat iedereen die circulair wil werken, dat zo makkelijk mogelijk moet kunnen doen.’