Brandweerkazernes niet alleen circulair gebouwd, maar ook breed toepasbaar

Niet een maar twee circulair ontworpen brandweerkazernes is de provincie Friesland inmiddels rijker. In 2019 is de kazerne in Surhuisterveen opgeleverd, een jaar later gevolgd door Harlingen. JOUS architecten maakte de blauwdruk en zorgde voor de bouwtechnische uitwerking in beide plaatsen. Reden om verder te praten met architect Harm Tigchelaar.

Categorie: Achtergrond Interviews

Door: Katja van Roosmalen, 27 oktober 2020

Dit artikel verscheen eerder in Bouwkwaliteit 2020-7.

'JOUS was voorheen een bouwkundig adviesbureau, pas later is het een architectenbureau geworden', zegt hij. Die technische bagage en de inbreng van Tigchelaars ervaring bij een ander architectenbureau, bleken een groot voordeel te zijn om tot een circulair gebouw te komen. Re-duce, re-use en re-cycle’ en ‘droog bouwen’ waren de belangrijkste circulaire uitgangspunten. Maar ook een breed toepasbaar concept. 'De blauwdruk maakt het mogelijk om op verschillende locaties te bouwen. De kazernes hebben een duidelijke opzet waarbij het gebouw is opgedeeld in een stallingsruimte en ondersteunende ruimtes. Deze kunnen ten opzichte van elkaar verschoven worden zonder de plattegrond wezenlijk aan te passen. Bijkomend voordeel: de kazernes passen op diverse kavelvormen.' En, daar zullen ze ook gebouwd worden. Inmiddels is bekend dat de Veiligheidsregio Friesland nog vijf locaties op het oog heeft om deze brandweerkazernes te verwezenlijken. 'Andere regio’s mogen de blauwdruk - het voorlopig ontwerp - gebruiken. De licentie van de blauwdruk is overgedragen aan de opdrachtgever. De bouwtechnische en installatietechnische uitwerking van de blauwdruk blijft echter ons eigendom.'

Aanbesteding

Dat betekent dat per brandweerlocatie de detaillering kan verschillen. Tigchelaar: 'Maar dat is ook al zo in Surhuisterveen en Harlingen. Beide kazernes zijn op een traditionele wijze aanbesteed, de invulling die de aannemer aan circulariteit gaf was geen gunningscriterium. De reden is dat de opdrachtgever de voorkeur gaf aan het bouwen met lokale aannemers. Lokale bouwbedrijven zouden dan buiten de boot kunnen vallen. Van de aannemers werd echter wel verwacht dat zij hun kennis, expertise en netwerk zouden aanwenden om zo duurzaam mogelijk te bouwen.' Die taak werd zowel door Tamminga Bouw als Jelle Bruinsma serieus genomen. 'Bij goede alternatieven voor lineair bouwen beargumenteerden zij aan de hand van zeven aandachtspunten – waaronder planning, financiën, vergunning, esthetiek en onderhoud – op welke wijze deze andere materialen invulling geven aan circulariteit.'

Oude of nieuwe balken?

Ieder bouwbedrijf maakte daarbij andere keuzes. 'De houten balken in Surhuisterveen hadden een eerder leven in een fabriek in Purmerend; in Harlingen is voor nieuwe houten balken gekozen. Niet omdat er geen oude balken meer waren, maar omdat deze herwonnen elementen nog niet gecertificeerd zijn.' In beide gevallen maakte de aannemer een integere afweging, maar de uitkomst verschilt. Tigchelaar: 'Dit voorbeeld geeft aan waar we in de bouw tegenaan lopen. We willen invulling geven aan het begrip circulariteit, maar de normering en certificering voor herbruikbare materialen loopt nog achter.' Dat ondervonden JOUS en de aannemer ook bij de gevelbekleding. 'In eerste instantie wilden we tweedehands panelen gebruiken voor de gevel van de stallingsruimte. Omdat deze meestal ouder zijn, wordt niet voldaan aan de huidige isolatiewaarden en bij inspectie bleken de meeste ook beschadigd.'

Brandweerkazerne Surhuisterveen circulair

Brandweerkazerne Surhuisterveen - foto: Gerard van Beek

Prestaties

Een andere vraag die rees was: hoe ga je dan als opdrachtnemer en -gever om met de garantie? Tigchelaar: De komende jaren moeten hier nog oplossingen voor gevonden worden. Bijvoorbeeld door het Bouwbesluit aan te passen of prestatiecontracten af te sluiten.' De Wkb komt daar al voor een deel aan tegemoet door ook het functioneren van gebouwen en installaties onderdeel te laten uitmaken van het opleverdossier. 'Ik verwacht ook dat het toezicht strenger wordt en iedereen meer zijn verantwoordelijkheid zal nemen.'

Demontabel

De nieuwe brandweerkazerne bestaat uit een demontabel staalskelet voorzien van prefab houtskeletbouw buitengevels met demontabele buitenkozijnen en gevelbekleding van ‘Burned Wood’. De stabiliteit van het gebouw is gevonden in de stijfheid van de staalconstructie zelf, door specifieke verbindingen en doordachte koppelingen. Hierdoor is het inbouwpakket flexibel, bestaande uit prefab scheidingswanden en een houten verdiepingsvloer en eenvoudig aan te passen op toekomstige functieveranderingen.

Materialisatie

De materialisatie bestaat veelal uit cradle-to-cradle materialen of ‘groene’ materialen. die in de toekomst te hergebruiken of te recyclen zijn en daarmee volledig passen binnen de circulaire doelstelling. 'Zoals de houten gevel, vlasisolatie, marmoleum vloeren, het plafond en de keramische tegels uit een recyclingsprogramma', verduidelijkt Tigchelaar. 'Door bovendien materialen te gebruiken met een terugnamegarantie van de leverancier en dit zorgvuldig te documenteren, behouden materialen hun identiteit en zijn ze in de toekomst te gebruiken. Met als resultaat dat afval gereduceerd wordt.'

Gasloos

Het gebouw is gasloos uitgevoerd. Voor de installaties lag de nadruk op het toepassen van technieken en installaties die remontabel zijn. Dat wil zeggen dat de installaties in delen uit elkaar kunnen worden gehaald en elders weer kunnen worden opgebouwd. De installaties zijn niet weggewerkt maar zijn grotendeels zichtbaar. Hierdoor kunnen de toepaste materialen en componenten na demontage worden hergebruikt. 'Net als de rookgasafvoer. Deze kwam uit de voormalige kazerne.'

Infra als circulaire dienst: Het sluiten van de verantwoordelijkheidscirkel

Materialen Expeditie: materialenpaspoorten in de praktijk