Apeldoorn onderzoekt circulaire oplossingen voor reststromen met Europees project

In een circulaire economie wordt afval gezien als een reststroom, waaruit nieuwe grondstoffen en energie kunnen worden gewonnen. Zo bezien zijn bioafval en bouw- en sloopafval de twee grootste reststromen van Europa. Voor deze reststromen onderzocht de gemeente Apeldoorn het afgelopen jaar circulaire oplossingen in het Europese project CityLoops. Hierin onderzoeken naast Apeldoorn 6 andere steden de mogelijkheden om reststromen beter te benutten. Wat kunnen we leren van de ervaringen van de gemeente Apeldoorn binnen dit project?

Categorie: Achtergrond Interviews

Door: redactie, 4 oktober 2023

CityLoops ontwikkelt circulaire oplossingen

Naast Apeldoorn doen Bodø (Noorwegen), Mikkeli (Finland), Porto (Portugal), Sevilla (Spanje), Høje-Taastrup (Denemarken) en Roskilde (Denemarken) mee aan CityLoops. Communicatieadviseur EU-projecten Inge Smolders en directievoerder Ruimtelijk Ontwerp en Realisatie Sonja Dijkman-Elskamp vertellen over het project namens de gemeente Apeldoorn. Smolders benadrukt dat CityLoops echt een onderzoeksproject is. “De steden delen met elkaar de kennis en ervaring die ze opdoen. Voor onze deelname ontvangen we subsidie vanuit het Horizon2020-fonds. Dat geld gebruiken we om onze gemeente meer circulair te maken.”

Een gezonde bodem en schoon water dankzij bladafval

Op het gebied van biologische reststromen bleek de toepassing van bodemverbeteraar bokashi een groot succes. Bokashi wordt gemaakt van bladafval en is niet meer weg te denken uit het Beheer- & Onderhoud-beleid van de gemeente. “De toepassing van bokashi in CityLoops werkt zo goed, dat het ook andere deelnemende steden, zoals Porto, heeft geïnspireerd om de methode te gebruiken”, zegt Dijkman-Elskamp.

Van bladafval wordt niet alleen bokashi gemaakt. Een speciaal verbrandingsproces zet bladeren, takken en delen van bomen om in een ander product: biochar. Dit is een soort actieve houtskool waarmee van alles mogelijk is. Smolders: “De eerste resultaten zijn veelbelovend. Biochar houdt water vast in de bodem, kan medicijnen uit het water filteren en is geschikt als vulmiddel in asfalt en beton, waardoor er CO2 kan worden opgeslagen.”

Van woekerplant tot grondstof en papier van Apeldoorns gras

Twee andere deelprojecten van de gemeente Apeldoorn lieten zien wat er mogelijk is met Japanse Duizendknoop en gras. De Japanse Duizendknoop is een woekerplant die inheemse soorten verdringt en dwars door beton heen kan groeien. De vezels kunnen echter verwerkt worden tot filament (grondstof) voor 3D-printers. “Eerst is het hele proces uitgezocht om de vezels om te zetten. Dit hebben we gedaan in samenwerking met Wageningen University & Research (WUR)”, vertelt Smolders. “De sterke vezels van deze plant blijken heel geschikt om mee te 3D printen. De resultaten zijn veelbelovend, maar het wordt nog niet op grote schaal gebruikt. Ik hoop dat dit een vervolg krijgt!” Ook gemaaid Apeldoorns gras blijkt een tweede leven te kunnen krijgen. Het Apeldoorns bermgras is verwerkt tot papier.

Hergebruik van oude straatstenen

Naast deze creatieve toepassingen voor biotische reststromen, heeft de gemeente ook circulaire stappen gezet door hergebruik van bouwmaterialen. Dit gebeurde onder andere bij de vernieuwing van de straat Griffiersveld in woonwijk De Maten. Hier heeft de gemeente 4500 m² aan bestrating, trottoirs, groen en parkeerplaatsen circulair ingericht en aangelegd. Zo zijn er nieuwe parkeervakken gemaakt van oude straatstenen. Straatstenen en tegels die niet voldeden aan de kwaliteitseisen, zijn ter plekke vermalen en als onderlaag van de parkeervakken gebruikt. Hierdoor kan het regenwater beter de grond intrekken. Overige stenen zijn gebruikt voor een ander project in Apeldoorn, gingen naar een boerderij in de buurt en werden opgeslagen in een nieuw materiaaldepot. Normaal wordt zand bij projecten in de openbare ruimte afgegraven en vernieuwd, maar dat is dit keer bewust niet gedaan. Het zandbed is blijven liggen. Smolders: “Dat scheelt transport en daarmee uitstoot van CO₂. ” De uitstoot is gemeten door Hogeschool Saxion. Volgens de Hogeschool werd 49 ton CO₂ bespaard in vergelijking met een gebruikelijke straatvernieuwing.”

Depot voor herbruikbare bouwmaterialen

Er was niet meteen een geschikte bestemming voor al het bouwmateriaal dat vrijkwam bij de wegvernieuwing. De overgebleven materialen heeft de gemeente voor later gebruik opgeslagen in een nieuw geopend materiaaldepot. “We hergebruiken het materiaal nu nog binnen onze eigen projecten, maar willen het aanbod van ons depot ook beschikbaar stellen aan andere gemeenten”, zegt Dijkman-Elskamp. De gemeente werkt daartoe samen met DuSpot, een online platform dat vraag en aanbod van opdrachtgevers en aannemers bijeenbrengt. Door de bouwmaterialen van het depot online aan te bieden, kunnen andere gemeenten en marktpartijen ze gebruiken voor projecten in de openbare ruimte.

Het nieuwe materiaaldepot

Circulair aanbesteden

Volgens Smolders is circulaire wegvernieuwing niet ingewikkeld. “Het uitgangspunt is: wat kun je hergebruiken van wat er al ligt? Daarom hebben we eerst gekeken welke materialen er precies in de straat liggen.” Dijkman-Elskamp vult aan: “Circulair werken begint bij een andere werkwijze. De opdracht voor Griffiersveld is uitgevraagd als een bouwteamsamenwerking. In plaats van een uitgewerkt bestek, heeft de gemeente voorwaarden gesteld voor een circulaire uitvoering. Zo vonden we een aannemer die circulair wilde werken. Het gemeentelijke projectteam en de aannemer hebben deze voorwaarden vervolgens samen uitgewerkt tot een concreet plan.” Binnen CityLoops kregen Apeldoorn en de andere steden hulp van experts van Rijkswaterstaat op het gebied van circulair aanbesteden.

Circulaire wegvernieuwing als nieuwe standaard?

Smaakt de circulaire vernieuwing van Griffiersveld naar meer of blijft het bij een eenmalig experiment? “We willen circulaire wegvernieuwing zeker herhalen en hebben na Griffiersveld meer projecten succesvol afgerond”, vertelt Dijkman-Elskamp: “Het vergt wel meer tijd- en uitzoekwerk en het is nog te vroeg om hergebruik van materialen standaard te maken bij projecten in de openbare ruimte. Er moet eerst meer informatie komen over de kwaliteit van de materialen voor hergebruik. Oude straatklinkers kun je niet zomaar opnieuw verwerken in hoofdwegen: veiligheid staat voorop.”

Inspiratie opdoen over de grens

Van gras en takken tot oude straatstenen: in CityLoops heeft de gemeente Apeldoorn laten zien dat er meer mogelijk is met reststromen . Wat heeft Apeldoorn geleerd van de andere steden? “Ze hebben heel verschillende problemen en invalshoeken”, vertelt Smolders. “Zo werd er in Bodø een vliegveld circulair ontmanteld, terwijl in Sevilla en Porto vooral wordt gewerkt aan het scheiden van biologische reststromen en het verminderen van voedselverspilling. Wij hebben zelf vooral inspiratie opgedaan op het gebied van burgerparticipatie en de verwerking van biologische reststromen. We hebben ook veel geleerd van het werken in een internationaal gezelschap. Je hebt te maken met verschillende culturen en andere manieren van werken. Maar het is mooi dat je wel samen aan hetzelfde doel werkt: een circulair Europa.”

Tips en adviezen voor gemeenten

En wat kan Apeldoorn vanuit CityLoops doorgeven aan andere gemeenten? “Vraag altijd: kun je iets hergebruiken?”, zegt Smolders. “Hergebruik vraagt misschien om een andere werkwijze, maar als we grondstoffen blijven gebruiken zoals altijd, putten we de aarde uit.” Een tweede les: “Je hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden. Zoek inspiratie bij anderen. Voor allerlei problemen zijn er in binnen- en buitenland al oplossingen gevonden.” Dijkman-Elskamp sluit zich hierbij aan: “Ga in gesprek met andere gemeenten en zoek ook contact met marktpartijen, want die zijn met dat soort ontwikkelingen vaak al verder dan overheden.” En tot slot, niet onbelangrijk, “Maak het leuk. Is een circulaire aanpak een succes? Deel het resultaat met de rest!”

Meer weten?

Bezoek hier de website van CityLoops. Je vindt er nieuws over het project, informatie over circulaire thema’s en informatie over de circulaire initiatieven van de verschillende steden. Bekijk de video’s van de verschillende deelprojecten via YouTube.