Wie controleert herbruikbare bouwmaterialen op kwaliteit?

Veiligheid staat voorop bij bouwen. Daarom moeten bouwmaterialen altijd gecontroleerd worden op kwaliteit. Daaronder vallen ook herbruikbare materialen. Maar hoe controleer je de kwaliteit daarvan? Hoe weet je bijvoorbeeld of een circulaire staalconstructie nog vijftig jaar meegaat? Dat zijn vragen waar leden van Transitieteam Circulaire Bouweconomie zich de afgelopen jaren over bogen. Nu is het tijd om alle conclusies te verzamelen.

Categorie: Achtergrond Interviews

Door: redactie, 27 oktober 2023

Nederland ambieert een volledig circulaire bouweconomie in 2050, maar de weg daarnaartoe is geen rechte lijn. Het is een zoektocht waarbij we afscheid moeten nemen van een oude manier van denken én werken. Tegelijkertijd moeten we toewerken naar nieuwe marktmodellen en -strategieën. De Transitieagenda Circulaire Bouweconomie deed daar de afgelopen jaren onderzoek naar. Hierbij zoomden de leden van het transitieteam (vertegenwoordigers van overheden, de bouw en de infrasector) in op vier thema’s: financiering, hergebruik, lange termijn visie en het stelsel.

Deze thema’s worden behandeld in de laatste vier afleveringen van De circulair bouwen podcast. In aflevering 14 gaat het over ‘hergebruik’. Voor een bouwvergunning is er een kwaliteitsgarantie nodig van de bouwmaterialen die je gaat hergebruiken. Maar de huidige kwaliteitschecks zijn ingericht op het gebruik van nieuwe materialen. Het gevolg is een tijdrovend beoordelingstraject voor sloper, architect en herbouwer. Wat is er nodig om deze processen soepeler te laten verlopen?

Kwaliteitscheck door producenten

Volgens Vincent Gruis, hoogleraar Housing Management aan de TU Delft en voorzitter van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie, moet er een standaard komen voor de kwaliteitsborging van hergebruikte materialen. “Alleen zo wordt het een gangbare praktijk in de bouwwereld. Dat advies hebben we ook uitgebracht aan het kabinet.” Vincent benadrukt het belang van die kwaliteitsborging: “Bij circulair bouwen en bij bouwen in het algemeen draait het om veiligheid. Dat staat altijd op nummer één. Een circulair gebouw dat na twee jaar instort omdat de kwaliteit van de materialen niet goed was, dat wil je niet.”

Vaak is alleen nog de vraag wie de kwaliteitscheck uitvoert, zegt Marjet Rutten, ondernemer, trendwatcher en aanjager van vernieuwing in de bouwsector. En noemt fabrikanten die de originele materialen leverden als mogelijkheid. “Producenten weten wat ze ooit geproduceerd hebben. Dus zij kunnen producten beoordelen en de materialen voor hergebruik aanbieden. Steeds meer fabrikanten zijn bereid om producten terug te nemen en aan te bieden voor hergebruik. Maar velen zijn daar nog heel voorzichtig in. Want niet voor alle producten is het makkelijk om een kwaliteitscheck te doen.” Zo is het voor losse producten uit een gebouw, zoals een lift, eenvoudiger om de kwaliteit te controleren. Voor bakstenen of betonnen gevelbekleding is dat een stuk lastiger, omdat die vaak ergens ingebouwd zijn.

Arend van de Beek

Theater verhuist van Den Haag naar Oss

Kwaliteitsgarantie of niet, circulair bouwen is niet zonder risico’s. Zeker bij het hergebruiken van hele bouwwerken. Architectenbureau cepezed ziet de uitdaging van dit soort projecten. Samen met demontagebedrijf Lagemaat verzorgen ze de demontage van het Zuiderstrandtheater in Den Haag. Dat krijgt straks een nieuw leven in theatercomplex De Lievekamp in Oss. Een primeur: wereldwijd werd nooit eerder een theater hergebruikt. Arend van de Beek van Lagemaat vertelt wat ze allemaal meenemen uit Den Haag: “We nemen 80% van de materialen mee naar Oss. Dat zijn met name de zware materialen, dus staal, glas en beton.”

Het Zuiderstrandtheater is gebouwd voor tijdelijk gebruik en stond er zes jaar. Arend: “We merken dat het gebouw aan zee heeft gestaan. De installaties waren wat aangetast door de zoute lucht. Maar samen met cepezed hebben we goed gekeken of de kwaliteit van de materialen nog goed genoeg is. Zo hebben we al heel wat projecten samen gedraaid. We kijken altijd of de materialen uit elkaar te halen zijn en wat we ermee kunnen. Het is een professionele business geworden en we merken dat er vanuit heel Europa wordt meegekeken.”

Materialen voor eenzelfde type gebouw

Het hergebruik van het Zuiderstrandtheater in Oss is dus een succesverhaal. Dat het project zo goed uitpakte, heeft volgens hoogleraar Vincent Gruis voor een groot deel te maken met de rol van de gemeente. “De wethouder omarmt circulariteit en durft het een kans te geven, hetzelfde geldt voor de directeur van het museum.”

Wat ook enorm scheelt is dat de materialen voor eenzelfde type gebouw hergebruikt worden: een theater. Dat zegt ook Menno Rubbens, naast lid van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie projectontwikkelaar en directeur bij Cepezed: “Als je een gebouw wil verplaatsen, kan dat op de voorwaarde dat je al een doelgebouw hebt. Het gebouw ergens opslaan en wachten tot iemand het komt ophalen, dat kan nog niet in Nederland. In de toekomst gaat dat wel gebeuren, dan kan er een soort marktplaats of verhandelplaats voor gebouwen ontstaan.”

Het gebouw ergens opslaan en wachten tot iemand het komt ophalen, dat kan nog niet in Nederland.

Timing is ontzettend belangrijk

Bovenal moeten opdrachtgevers, herbouwers en architecten enthousiast zijn om circulair te bouwen. Menno ziet dat in Nederland een juiste cultuur bestaat om dit te stimuleren: “In Nederland kijken we er, in vergelijking met de rest van Europa, over het algemeen positief tegenaan. Dat heb je nodig, anders krijg je niets voor elkaar.” Maar timing is volgens Menno net zo belangrijk. Bij de verplaatsing van het Zuiderstrandtheater kwam alles samen: “We waren met cepezed al bezig in die omgeving in Oss, wisten van theatercomplex De Lievekamp af, zaten al met de juiste mensen aan tafel en op dat moment kwam de tender voor het Zuiderstrandtheater binnen. Dat heeft enorm geholpen.”

Van dit soort succesprojecten valt veel te leren, zegt Vincent: “We moeten hier alle data goed van verzamelen en vastleggen. Zo bouw je een database waarmee je de toetsing van hergebruikte materialen beter en soepeler kunt gaan laten verlopen. De extra kosten die je maakt omdat je circulair werkt, haal je er dan zo uit.” Marjet voegt eraan toe: “Hergebruik hoeft trouwens niet altijd duurder te zijn. Soms worden materialen ook meer waard. Ik woon in een oude boerderij en ik weet zeker dat de oude balken bovenin nu veel meer waard zijn dan toen de boerderij gebouwd werd!”

Advies van het Transitieteam

De Transitieagenda Circulaire Bouweconomie heeft de weg naar een circulaire bouweconomie uitgestippeld. Nu is het tijd om op pad te gaan. Dat lukt niet zonder de juiste ‘basisuitrusting’. Daarom werkten leden van het transitieteam de afgelopen jaren toe naar een ‘basiskamp’, een bundeling van adviezen.

Zo adviseert het Transitieteam ook over normering bij hergebruik van materialen. Deze normen zijn nodig om ervoor te zorgen dat hergebruikte materialen van de juiste kwaliteit zijn en aan de wet- en regelgeving voldoen.