‘Uit betontransplantatie zullen nieuwe innovaties ontstaan’

Betontransplantatie staat aan het begin van een mooie – maar vooral duurzame – toekomst, voorspelt bedenker Dick van Veelen, algemeen directeur van Meijs Ingenieurs en Uitvoering. ‘De oplossing van het CO2-probleem ligt niet bij één partij, maar bij de keten van partijen.’

Categorie: Achtergrond Interviews

Door: Machiel Rebergen, 27 januari 2022

Betontransplantatie. Goeie naam, we hebben er meteen een beeld bij.

‘Dat vonden wij ook, ja. We hebben de naam zelf bedacht.’

Neem ons eens mee in het proces.

‘Beton uit slooppanden wordt meestal in een betonpuinbreker vermalen. De betonindustrie verwerkt het granulaat als grindvervanger in nieuw beton. Vaak gebruiken we het als ophoogmateriaal in de wegenbouw. Helemaal niet verkeerd, maar dat is niet erg hoogwaardig hergebruik. Bovendien stoten we bij de verwerking opnieuw CO2 uit. Wij hebben nu een techniek ontwikkeld waarbij we een vloer of een gevelelement uit een slooppand halen, en in zijn geheel – eventueel een beetje verzaagd – laten terugkeren in een ander pand.’

Er loopt een project in Utrecht Overvecht. Hoe zijn de ervaringen daar tot nu toe?

‘Heel goed. Van een groep flats wordt een deel gesloopt en een deel opgeknapt. We hebben als proef de gevelelementen van één appartement losgehaald. Dat ging zelfs gemakkelijker dan we hadden verwacht. Die elementen zijn eigenlijk grindtegels van 80 centimeter bij een paar meter. Deze worden hergebruikt in de flats die opgeknapt worden als buitengevel en als lambrisering in de ontvangsthal. Honderd procent hergebruik, dus niet recycling. Het blijft in de wijk, er is dus nauwelijks transport nodig.’

Wat is de gedachte achter deze aanpak?

‘De ambitie voor een duurzamere wereld ligt me na aan het hart. Ik heb een verleden in de betonindustrie en was betrokken bij de oprichting van Cirkelstad. Tot nu vonden we beton vermalen al heel duurzaam, en dat wás het ook wel, maar we moeten nog beter. Als totale bouwsector recyclen we 93 procent van alle bouwafval – dat getal komt uit de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie. Hartstikke mooi, denk je dan. Máár: ondanks dat komt nog steeds 35 procent van de Nederlandse CO2-uitstoot voor rekening van de bouw. Dat willen we verlagen. In de betonketen veroorzaakt de productie van nieuw cement 60 procent van de uitstoot. Dus je kunt met dit soort innovaties een enorme impact realiseren. Overigens is cement per 1 januari 2022 door de CO2-heffingen 20 procent duurder; extra motivatie om dit verder te onderzoeken, als je het mij vraagt.’

Dus je zaagt zo’n element uit de gevel…

‘Nee, niet zagen. Demonteren. We tikken de bouten los.’

…nog beter. En hoe dan verder?

‘Nu is de functie van de architect cruciaal: hoe laat je het hergebruik functioneel en tegelijk esthetisch terugkomen? Ze zaten in Overvecht horizontaal, maar keren nu verticaal terug bij de galerijen als buitenmuur. Binnen dienen ze als decoratieve lambrisering in de hal. Het is een kwestie van smaak, maar ik vind het er sexy uitzien.’

Sommige mensen zullen zeggen: ik zie een XXL-grindtegel uit de Sovjet-bouwkunst.

‘Dat kan ik me voorstellen. Althans, als je hem los bekijkt. Maar echt, in een modern ontwerp van een goede architect komt het heel goed tot zijn recht. Kijk maar naar het ontwerp. Ik vind het echt mooi gedaan.’

Bewerk je de elementen nog na?

‘We hebben allerlei tests uitgevoerd. Schuren, polijsten. Na polijsten zijn ze gladder. Mooi, maar je gebruikt wel energie. Niks doen is de meest duurzame optie. En naar mijn persoonlijke smaak de mooiste. Maar dat bepaalt de opdrachtgever. Elementen worden uiteraard wel schoongemaakt.’

Dick van Veelen, algemeen directeur van Meijs Ingenieurs en Uitvoering

Welk probleem wil je er precies mee verhelpen?

‘Enerzijds de CO2-uitstoot verlagen. Geen cementproductie, minder transport, geen uitstoot om het te vermalen. Dat is winst. Anderzijds: we kunnen niet grondstoffen uit de aarde blijven scheppen. Zoveel aarde hebben we gewoon niet meer. We zijn met 7 miljard mensen inmiddels. De Earth Overshoot Day, de dag waarop we voor een bepaald jaar onze ‘portie’ grondstof uit de aarde hebben gehaald, ligt steeds vroeger in het jaar. Het helpt dat ‘virgin materialen’, nieuwe grondstoffen zoals cement, duurder worden. Dat versterkt de nieuwsgierigheid naar nieuwe innovatieve oplossingen zoals betontransplantatie.’

Ik lees in jullie rapportage dat het goedkoper is?

‘Per flat scheelt het ongeveer tachtigduizend euro. Nu is dat in zulke projecten niet gigantisch, maar de belangrijkere boodschap is: het logenstraft het beeld dat duurzamer automatisch duurder zou zijn. Hierin zou de overheid nog een bijdrage kunnen leveren, trouwens: door de btw af te schaffen. Bij de aanbouw was bovendien al eens btw geheven.’

Welke toepassingen zijn er nog meer mogelijk?

‘Voor dit soort gevelelementen: verharding in de openbare ruimte, trottoirs, bruggen. Geluidswallen wellicht. Je kunt ook aan trappen, balkons en galerijen denken, als is dat technisch iets ingewikkelder.’

In de rapportage schrijf je ook over kanaalplaatvloeren. Wil je dat toelichten?

‘Daar valt nog een wereld te winnen, wat betreft betontransplantatie. We willen architecten en producenten ertoe bewegen meer te ontwerpen met het idee dat het weer uit elkaar kan. Op kanaalplaatvloeren komt nu een druklaag, zodat het één geheel lijkt. Voor hergebruik moet je de naden loszagen en verwijderen. Als we het voor elkaar krijgen dat zulke druklagen niet meer nodig zijn, of makkelijker losmaakbaar worden, ligt daar veel winst. De grote uitdaging voor de ontwerpende industrie is om nieuwe dingen met bestaand materiaal uit slooppanden te ontwerpen. Dit voorbeeld laat goed zien hoe belangrijk de keten is in de bouwkolom. Bij projecten komen opdrachtgevers, architecten, rekenaars, slopers en bouwers samen. De oplossing van het CO2-probleem ligt niet bij één partij, of zelfs niet bij alle partijen, maar bij de keten van die partijen: in de samenwerking en afstemming binnen de keten.’

Is het technisch ingewikkeld?

‘Het is van belang dat je begrijpt hoe het materiaal ooit uit de fabriek kwam. Je moet praktijkkennis hebben, de materialen in je handen hebben gehad. Daarnaast moet je de CO2-berekening kunnen maken. Circulair betekent niet automatisch dat het duurzaam is. Als je het halve land moet doorkruisen of veel energie gebruikt bij de verwerking, is het alsnog niet duurzaam.’

Is dat oude beton niet kwetsbaarder?

‘In zeldzame gevallen kan carbonisatie optreden, een voorstadium van corrosie en betonrot. Dat moet je altijd goed bekijken, maar het zal in de praktijk zelden een probleem opleveren.’

Wat is de potentie van deze vondst? Zien we dit straks door het hele land?

‘Dat laatste denk ik zeker. Het kan exponentieel toenemen. Vanwege de massa en het enorme gebruik van cement en beton, kan dit grote impact hebben. Maar ik kijk stiekem nog verder vooruit. Afgezien van zijn eigen waarde voor het milieu, zal het de verdere innovatie aanwakkeren, onder meer bij ontwerpers en producenten. Hieruit ontstaan nieuwe ideeën, daarvan ben ik overtuigd. Spin-offprojecten en nieuwe innovaties. In de toekomst gaan we toepassingen bedenken die we nu nog niet voor mogelijk houden. Dat moet de grote winst worden. Als men ziet hoe mooi het project in Overvecht gaat worden, hoop ik dat het zich als een olievlek verspreidt.’

Toont ‘de markt’ al belangstelling?

‘Dat komt merkbaar op gang. Men begint ons te benaderen. Dat begon vooral met collega-ingenieursbureaus die het interessant vinden. Inmiddels zijn het vaker overheden die een rol als opdrachtgever hebben. Vanaf 2023 moeten ze volgens de Transitieagenda duurzaam aanbesteden, en ik merk dat ze actief op zoek zijn naar nieuwe technieken.’

Beton: gewicht in de schaal

De wereld produceert elk jaar grofweg 9 miljard ton beton. Alleen in Nederland produceren we jaarlijks ongeveer 14 miljoen m3 beton, oftewel 14 miljard liter. Zowel bij de productie als bij de verwerking voor hergebruik stoten we CO2 uit. De afvalberg van bouwpuin zal in 2025 volgens prognoses 30 miljoen ton per jaar bedragen, in Nederland alleen.

Overvecht

Opdrachtgever voor het project aan de Ivoordreef (en omliggende straten) in Utrecht Overvecht is woningcorporatie Bo-Ex. Namens de woningcorporatie onderzocht Bureau Boot herbruikbare bouwelementen. Meijs Ingenieurs en Uitvoering deed vervolgens onderzoek naar de gevelelementen: hoe maak je de constructie effectief los, wat is het gewicht, wat zijn de gevolgen voor de CO2-uitstoot en wat zijn de financiële implicaties? Na de zomer werd een succesvolle test uitgevoerd. Op basis hiervan werd het sloopbestek uitgeschreven. Op dit moment zijn de voorbereidingen voor het slopen, door Lagemaat uit Heerde, in volle gang.