Gevelbouwers vergroten samen circulaire kansen
2 juni 2020
De rauwe werkelijkheid van de Binckhorst
30 juni 2020‘Voor circulariteit is een systeemverandering nodig’
circo workshop - foto Chantal Bekker
‘Voor circulariteit is een systeemverandering nodig’
CIRCO helpt met concrete methodes bedrijven om circulair te ondernemen. Barbara Middelhoff, sectorlead voor de bouw: ‘Iedereen die hiermee aan de slag gaat wil en kan niet meer terug. Je wordt ermee geïnfecteerd, want het is zo logisch.’
‘Er is zoveel beton in het land dat op een gegeven moment gaat verouderen: een enorme schatkamer die klaarligt om toe te passen. Alleen je moet er anders naar kijken. Zie het niet als afval, maar als restproduct, als grondstof die je kunt hergebruiken.’ Dat zegt Jaap Schotanus, oprichter van Bio Bound dat circulair en bio-based beton maakt met een lage milieu-impact. Het beton bevat een combinatie van oud beton en olifantsgras, dat voorheen werd gebruikt om ganzen van Schiphol te weren. Schotanus volgde een track bij CIRCO: ‘Daar heb ik leren omdenken. Ik zie oud beton nu als grondstof die ik kan hergebruiken.’
Voor iedereen die stappen wil zetten om de eigen bedrijfsvoering en productie circulair te maken biedt het CIRCO-programma een bewezen methode, gericht op herontwerp van producten, diensten en businessmodellen, onder andere voor de bouw. Barbara Middelhoff is coördinator voor de sector bouw: ‘Dat activeren en aanjagen doe ik samen met netwerkpartners, door heel het land.’
CIRCO workshop - foto: Chantal Bekker
Ontwerpprincipes
Deelnemers aan het programma maken kennis met circulaire businessmodellen en ontwerpprincipes. Het begint met de analyse van het eigen bedrijfsproces, maar ook van de keten en het gebruik van het product of de dienst. ‘Als jij je eigen proces in kaart hebt en je ecologische of economische verliezen hebt weten te definiëren, dan weet je ook waar je kansen liggen,’ vertelt Middelhoff. ‘Of je daar verandering in kunt brengen hangt af van de invloed die je op dat onderdeel hebt, van financiële consequenties of van andere factoren van belang. Zo maak je het mogelijk een kans te definiëren waar je echt mee aan de slag kunt.’
Aan de hand van de ontwerpstrategie en passende businessmodellen kan een ondernemer onderzoeken welke alternatieven voor de huidige werkwijze haalbaar zijn. Dan wordt ook duidelijk welke keuzes gemaakt moeten worden, voor het proces, maar ook voor de eigen organisatie.
Zo voegde schilder- en vastgoedonderhoudsbedrijf Gebr. van der Geest samen met een woningcorporatie uit het oosten van het land circulariteit toe aan de dienst Resultaatgericht Samenwerken in Vastgoedonderhoud (RSG). Hierdoor is een RSG-samenwerkingsmodel ontstaan met prestatieafspraken over onderhoudswerkzaamheden aan de schil van een aantal woningen. De prestatie betreft niet alleen de instandhouding van de functies van de schil, maar ook op welke wijze werkzaamheden worden uitgevoerd en welke materialen worden ingezet. In het RSG-model zijn afspraken gemaakt over hergebruik van materialen, inzet van biobased materialen en de CO2-uitstoot van het werk.
Voor het werk geldt een vaste prijs per woning per jaar. Van der Geest is vrij het werk naar eigen inzichten in te richten en uit te voeren. Dit vergroot de efficiëntie en door de grotere betrokkenheid bij de werkzaamheden is de kwaliteit beter gewaarborgd.
Het beperken van CO2-uitstoot is bij de invulling van de werkzaamheden leidend. Minder vervoersbewegingen, industrialisatie op locatie door bijvoorbeeld robotisering, maar ook het combineren van werk uit verschillende disciplines. Ten aanzien van materialen wordt gekozen voor biobased en C2C; voor herstelwerk aan kozijnen geen epoxy, maar verduurzaamd zachthout of sloophout. Zo zijn bij alle onderhoudsaspecten keuzes te maken die bijdragen aan circulariteit en duurzaamheid op de lange termijn.
Praktijkvoorbeeld: vakantiehuisjes
Studio HUP is opgericht door drie interieurontwerpers. Zij zagen dat er in de interieurbouw veel afval wordt geproduceerd en dat de specialistische machines maar twintig procent van de tijd in gebruik zijn. Om het materiaal en de machines beter in te zetten ontwierpen ze vakantiehuisjes, die met deze overcapaciteit gefabriceerd konden worden.
Resultaat: Op dit moment zijn er twee huizen met dit bouwsysteem geproduceerd, wordt er één in herontworpen vorm verplaatst en zijn een aantal andere in de ontwerpfase. Studio HUP merkt dat het aanbod van duurzaam gebouwde kleine woningen beantwoordt aan een vraag uit de markt, niet alleen voor permanente bewoning maar ook voor tijdelijke woningen en aanleunwoningen.
Systeemverandering
De nieuwe werkwijze van Van der Geest is vormgegeven in een ‘track’ onder begeleiding van CIRCO. De drie dagen van de track vinden gespreid plaats over een periode van enkele weken. Dit geeft de mogelijkheid tot terugkoppeling met collega’s en het toetsen van ideeën. Als op de eerste dag de ambities bepaald zijn, kan op de tweede dag gespeeld worden met ontwerpprincipes en businessmodellen. Op de derde dag werken de deelnemers toe naar een afsluitende ‘pitch’. Met de inhoud daarvan kunnen deelnemers in hun eigen praktijk concreet aan de slag. Omdat per deelnemend bedrijf twee vertegenwoordigers meedoen aan de track, bijvoorbeeld iemand uit het management gecombineerd met iemand van productie, kan de organisatie in het proces meegenomen worden. Vertegenwoordiging vanuit de directie levert de benodigde slagkracht.
Middelhoff vertelt dat tijdens een track hard wordt gewerkt: ‘Deelnemers zijn enorm positief. Zodra ze meer begrijpen van circulariteit en er mee bezig gaan, krijgen ze door hoe logisch het eigenlijk is. Tegelijk is het ook heel lastig, omdat we processen nu heel anders hebben ingericht. Voor circulariteit is een systeemverandering nodig, van lineair naar circulair. Dat kun je het niet alleen in je eigen organisatie voor elkaar krijgen, je hebt anderen in de keten daarvoor nodig. Het vergt dus meer dan je eigen inzet om dit voor elkaar te krijgen.’
De energietransitie, CO2-uitstoot, de stikstofproblematiek, PFAS - er is nogal wat waar je rekening mee hebt te houden
Principes
De bouw heeft behalve circulair denken en werken nog veel meer uitdagingen. ‘De energietransitie, CO2-uitstoot, de stikstofproblematiek, PFAS - er is nogal wat waar je rekening mee hebt te houden’, zegt Middelhoff. ‘In keuzes die je maakt voor circulariteit kun je het nooit allemaal in één keer goed doen. Van tevoren spreek je af wat je leidende principes zijn, op basis waarvan je keuzes bepaalt. De keuze voor een alternatief materiaal kan bijvoorbeeld betekenen dat er meer energie voor de productie nodig is. Dat is een consequentie waarvoor je kunt kiezen als je verwacht dat dit later bijgestuurd kan worden. Maar niets doen is niet zinnig, want er zijn al zoveel mogelijkheden om stappen te zetten. Kiezen voor het één hoeft niet ten koste te gaan van het andere.’
Verdienmodel
In de bouw wordt op allerlei fronten gewerkt aan circulaire modellen. Dat overstijgt al snel de eigen bedrijfstak. Middelhoff noemt als voorbeeld circulaire warmtevoorziening voor woningen van een woningcorporatie. Als een leverancier eigenaar blijft van de cv-ketels en later wellicht warmtepompen, verschuift het hele businessmodel. ‘Dan heb je een hele keten waarmee je rekening te houden hebt. Onderhoud is dan een issue. Zijn onderdelen heel makkelijk te vervangen en voor hergebruik te repareren? Hoe is de levensduur te verlengen? Past een systeem bij het gedrag van de bewoner? Je hebt dus iedereen in de keten nodig om dit te realiseren. Dit leidt tot nieuwe verdienmodellen en zo heeft circulariteit heel veel impact.’
Onderhoudsplanning
Aebi Schmidt, producent van veeg- en strooimachines, zag dat de markt veranderde en ontwikkelde een circulair dienstenconcept.
Resultaat: Big data speelt een grote rol bij het onderhoud van de machines en wordt steeds belangrijker. Aebi Schmidt monitort de moderne strooimachines van een afstand, waardoor onderhoud afgestemd kan worden op de staat van de machine. Vooraf ingeplande onderhoudsmomenten zijn hierdoor niet meer nodig, wat reiskilometers, olie en onderdelen bespaart.
Waarde
Circulariteit gaat om waardebehoud op het hoogste niveau, zegt Middelhoff. ‘Bij een product wordt in iedere productiefase waarde toegevoegd. Breng je een product terug naar de grondstoffen waaruit het bestaat, dan heb je nog maar heel weinig waarde over. Je wilt zoveel mogelijk waarde behouden en daarom is het ontwerp zo belangrijk. Als je in de ontwerpfase bedenkt hoe die waarde zo lang mogelijk behouden kan worden, kun je het product veel langer gebruiken. Ontdek je dit eenmaal, dan kun je niet meer terug. Je wordt ermee geïnfecteerd, want het is zo logisch. Slimmer omgaan met wat je hebt en gebruiken wat al in omloop is.’
Een voorbeeld van slim ontwerpen is een circulair gevelconcept gericht op het verduurzamen van gebouwen en het verlengen van de levensduur van gebouw én gevel. Deze circulaire gevel van Alkondor kan aangepast worden op basis van de veranderende behoeftes van de gebruiker. Daarnaast wordt er zorg gedragen voor het onderhoud, en wordt de gevel na afloop van een gebruiksperiode hergebruikt in een ander gebouw of gerecycled. Momenteel test Alkonder dit op diverse locaties.
Middfelhoff: Het belangrijkste: begin. Ga het onderzoeken en daar is de CIRCO Track een fantastisch middel voor. Laat je verwonderen, laat je prikkelen, als je maar begint!’
Over Circo
CIRCO is een programma van CLICKNL, TKI van de topsector Creatieve Industrie, dat mogelijk gemaakt wordt door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het programma volgt de transitieagenda voor de sectoren maakindustrie, kunststoffen, consumentengoederen, agro food en bouw.
De methode die CIRCO ontwikkelde activeert en equipeert bedrijven en creatieve professionals om concreet aan de slag te gaan met circulair ondernemen. CIRCO biedt classes en tracks; een class is een ééndaagse opleiding gericht op ontwerpers, engineers en dergelijke. Een track is voor bedrijven en omvat drie dagen. Die drie dagen starten vanuit de bestaande processen en producten van de deelnemende bedrijven.
Technopolis en TNO onderzochten de impact van de methodiek. Tweederde van de ondernemers en ontwerpers gaat concreet aan de slag met de ontwikkelde circulaire propositie. Daarmee is CIRCO een versneller van de circulaire economie. Jaarlijks verdubbelt het aantal bedrijven dat kennismaakt en werkt met de methode.
Komend jaar starten 4 tracks voor de bouw en een aantal tracks voor de GWW. Per track kunnen ongeveer 10 bedrijven deelnemen, met ieder twee deelnemers. Kijk op circonl.nl voor meer informatie en het actuele aanbod voor de bouw en andere sectoren.