Verhuizing circulaire Zuiderstrandtheater officieel ingeluid

'Vandaag wordt er geen sleutel maar een heel gebouw overhandigd', grapte Sjaak Bral 16 februari 2023 in de foyer van het Zuiderstrandtheater. Voor 150 belangstellenden modereerde de Haagse cabaretier en columnist drie gespreksrondes. Daarin werd stilgestaan bij het bijzondere feit dat het theater in Scheveningen wordt gedemonteerd, om in Oss onderdeel te worden van een cultuurcluster. Alle sprekers benadrukten het belang van samenwerking. 'Circulariteit in je eentje is heel moeilijk.'

Categorie: Achtergrond Nieuws

Door: redactie, 24 februari 2023

Recycling geen downcycling

Met de Tijdelijke Rechtbank Amsterdam, De Prinsenhof en het Zuiderstrandtheater realiseren Lagemaat en cepezed in korte tijd een mooi rijtje circulaire projecten, vindt Vincent Gruis (TU Delft/ Transitieteam Circulaire Bouweconomie). 'Nog te vaak is er in Nederland, ondanks de ambitie om in te zetten op circulariteit, sprake van ‘downcycling’ in plaats van ‘recycling’.' Deze drie projecten laten volgens Gruis zien hoe het wel moet. Zij zijn technisch innovatief, maar misschien nog wel belangrijker vindt hij de innovatieve samenwerking. 'Twee uitersten op de lijn, de ontwerper en de sloper, vormen hier een cirkel.'

Iets krankzinnigs bedacht

Circulair bouwen is goed om uitstoot, uitputting en afval sterk te verminderen, somt Gruis op. En het heeft een aantrekkelijk kostenplaatje, aldus Arjen Kapteijns, wethouder duurzaamheid van Den Haag. 'Dat zijn 4 vliegen in 1 klap'. Zijn Osse ambtgenoot Dolf Warris, wethouder Cultuur en Klimaatadaptatie, is vandaag naar eigen zeggen vooral ontzettend blij. 'We hebben iets krankzinnigs bedacht waarover ik mij meer dan eens heb afgevraagd of het wel zou lukken. En, ja! Vandaag blijkt van wel.'

Kansen voor de samenleving

De bouw van een gloednieuw theater zou gemakkelijker noch goedkoper zijn geweest, benadrukken beide wethouders. Want de kosten voor materiaal en arbeid zijn momenteel onzeker, terwijl je met dit gebouw weet wat het kost en dat het goed is, de zaal heeft zich al bewezen. Bovendien 'hebben we gewoonweg de opgave om circulair met materiaal om te gaan', zegt Kapteijns. Het mooie van circulair bouwen vindt Warris dat je door een andere manier van denken anders met elkaar omgaat. 'Circulariteit biedt ook de samenleving kansen.'

Arjen Kapteijns overhandigt een zaalstoel aan Dolf Warris

Logboek

Beide wethouders zijn van GroenLinks, waardoor hun eensgezinde oriëntatie op duurzaamheid niet hoeft te verrassen. Gelukkig is er ook een VVD-kamerlid aanwezig, Erik Haverkort. 'Het lijkt me heel goed en ik zie geen andere weg', zegt Haverkort als Bral hem vraagt naar zijn mening over circulair bouwen. 'Als we verspilling tegengaan ontstaat de circulaire economie vanzelf.' Hij spoort Dolf Warris aan om een logboek bij te houden, zodat hij beter zicht krijgt op welke wet- en regelgeving in de Tweede Kamer moet worden aangepast.

Best wel groot

Warris onderschrijft dat het met de huidige wet- en regelgeving eigenlijk niet goed lukt. 'Dit project paste bij geen enkele regel. De ambtelijke afdelingen in Oss móesten voor dit project daarom wel samenwerken. Dat waren ze niet gewend, maar het kan, zo blijkt. Al is het best wel groot…' Kapteijns merkt dat er binnen de huidige regels meer kan dan we geneigd zijn te denken. 'En als je andere partijen, zoals aannemers en ontwikkelaars, de juiste vragen stelt, blijken ook zij inventief en creatief.'

Niet losmaakbaar

Arend van de Beek (circulair demontagebedrijf Lagemaat) en Menno Rubbens (cepezedprojects) vinden dat tijdelijke gebouwen eigenlijk altijd losmaakbaar zouden moeten zijn. De architect van het Zuiderstrandtheater, Thijs Mauve, had daar indertijd wel subsidie voor aangevraagd, maar niet gekregen. 'Architectenbureau cepezed ontwerpt al 50 jaar met een kit-of-parts,' zegt Rubbens. 'Die leent zich uitstekend voor losmaakbaarheid, zelfs met verschillende materiaaltoepassingen.'

4000 km rijden

Van de Beek beschrijft zijn intrinsieke motivatie voor circulariteit, als sloper. 'We knippen gebouwen die snel zijn neergezet snel in tienen en recyclen alles tot nieuw materiaal. Maar sta je dan tot je knieën in het afval, dan wéét je dat dit niet de juiste weg is. Je beweegt zo enkel onderin de R-ladder. Wat echt heel veel CO2 scheelt, is grondstoffen überhaupt niet tot product maken. We zouden met de onderdelen van het Zuiderstrandtheater 4000 kilometer kunnen rijden en nog steeds schoner uit zijn.'

Dit is de toekomst en die begint nu serieus te worden.'

Verdienmodel

Hoewel arbeid relatief duur is ten opzichte van nieuw materiaal, is circulair bouwen volgens Van de Beek wel degelijk een verdienmodel. 'Toch vindt niet iedereen er bestaansrecht in. Dat wij een bedrijfsmodel hebben is uniek in Europa.' Om de sector op te schalen is het nodig arbeid en materiaal anders te belasten. Rubbens: 'Materiaal moet niet duurder worden, het gaat erom dat je de júiste prijs betaalt.' Er is wel aandacht voor milieukosten, vult Van de Beek aan, maar die gaat niet ver genoeg. 'Dit is de toekomst en die begint nu serieus te worden. Er is veel te doen over stikstof, straks gebeurt hetzelfde rond CO2. Dan kunnen de mensen bij ons terecht voor kanaalplaten.'

Sloper in ontwerpteam

Rubbens en Lagemaat hebben niet alleen reeds een ‘wensenlijstje’ met gebouwen in Nederland waar ze hun oog op hebben laten vallen, ze zitten ook op elkaars stoel bij tenders. Van de Beek: 'Dan zit er dus een sloper in het ontwerpteam, dat is voor opdrachtgevers soms wel even wennen. Voor onszelf is het wennen dat we soms ook samenwerken met concurrenten. En we zoeken samen met universiteiten naar een verantwoordde manier om 2 kanaalplaten aan elkaar te zetten. Circulariteit in je eentje is heel moeilijk.'

Historische dag

Coen Bais, de directeur van theater De Lievekamp in Oss, vindt het een historische dag. Toen hij over de mogelijkheid hoorde om de zaal ‘over te nemen’, had hij al een vergevorderd idee over nieuwbouw. 'Je programma van eisen moet je dan inleveren.' Bral benadrukt dat hij een zaal krijgt vol met liefde uit Scheveningen - waar iedereen de zaal mooi vond en bezoekers kwamen uit alle lagen van de bevolking. Als alles volgens plan verloopt, opent de zaal in Oss eind 2025.

Flexibiliteit en vertrouwen

Bais stelde zich ten doel de zaal niet aan te laten aanvoelen als tweedehands en hem te optimaliseren. 'Een ontwerpproces als dit vraagt om flexibiliteit en vertrouwen in elkaar', zegt Frederique van Alphen, projectarchitect bij cepezed. 'Het leuke aan Coen is dat hij overal kansen ziet.' Zo vonden ze een oplossing voor de hoogte van de toneeltoren, waar een standaardmaat van 23 meter voor stond, maar waar 19 meter ook bleek te voldoen. Samen optimaliseren ze in Oss ook de rolstoeltoegankelijkheid en de geluidsisolatie.

Liever een nieuw theater?

Op de stelling dat een theater ontworpen met gebruikte materialen nooit zo mooi, efficiënt en functioneel kan zijn als nieuwbouw, reageert Bais met een geprikkeld 'onzin, zo voelt het helemaal niet. Je maakt gewoon een heel nieuw theater.' De overdracht van het Zuiderstrandtheater wordt officieel als Arjen Kapteijns een losse zaalstoel overhandigt aan Dolf Warris. 'De rest volgt, Dolf!', voegt Sjaak Bral toe. '‘Het Zuiderstrandtheater was een de eerste’, als circulair bouwen straks gemeengoed is kijken we er zo op terug. We zijn bezig een wiel uit te vinden, dat is toch niet niks.'

Bron: Cepezed, Jacco Brink