CO2-budget maakt bouw bewust van grenzen aan uitstoot

De aarde warmt op door de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2. Om ernstige klimaatverandering te voorkomen, mag wereldwijd een maximale hoeveelheid CO2 worden uitgestoten. Dit ‘CO2-budget’ raakt hard op. Bouwadviesbureau NIBE heeft berekend dat de Nederlandse bouw al binnen drie jaar door het budget heen is om onder 1,5 graad opwarming te blijven. Het Transitieteam Circulaire Bouw heeft daarom onder meer geadviseerd een CO2-budget te gebruiken als sturingsinstrument voor projecten en organisaties. Wat betekent dit voor de Nederlandse bouw en de Grond-, Weg-, en Waterbouw in het bijzonder?

Categorie: Achtergrond

Door: redactie, 5 juni 2024

Wat is een CO2-budget?

In het Parijsakkoord zijn afspraken gemaakt om de wereldwijde opwarming te beperken tot maximaal 2 graden Celsius. Al vanaf 1,5 graad is er sprake van onomkeerbare gevolgen en een mogelijke versnelling van de opwarming. Een CO2-budget geeft grip op de uitstoot van broeikasgassen. ‘Zoals een financieel budget grenzen stelt aan uitgaven, stelt een CO2-budget een maximum aan de uitstoot van CO2 om onder de afgesproken temperatuurstijging te blijven’, legt voorzitter Vincent Gruis van het Transitieteam uit. ‘Het is mogelijk om een CO2-budget te berekenen per land en dat te verdelen over sectoren zoals het verkeer en de bouw.’

Waarom een CO2-budget?

Bouwadviesbureau NIBE werkte mee aan een aantal deelstudies over de CO2-impact van de Nederlandse bouw en het overkoepelende beeld voor de gehele bouw (zie kader). ‘Het Europese en nationale beleid gaat nu uit van reductiedoelen, uitstootpercentages die in een bepaald jaar behaald moeten worden’, vertelt Mantijn van Leeuwen, algemeen directeur van bouwadviesbureau NIBE. ‘Onze studies maken duidelijk dat dit geen goede benadering is. De reductiedoelen garanderen niet dat we het Parijsakkoord halen. Werken met een CO2-budget doet dat wel, omdat een budget een duidelijke grens stelt aan de totale uit te stoten hoeveelheid CO2.’

Overzicht ‘Bouwen binnen planetaire grenzen’

Drieluik
Met het verschijnen van de studie over Infrastructuur is een drieluik van studies naar bouwen binnen planetaire grenzen afgerond:

Woningbouw binnen planetaire grenzen (Copper8, Metabolic, NIBE, Alba, 2023)
Utiliteitsbouw binnen planetaire grenzen (Alba, Metabolic, Copper8, NIBE, 2024)
Infrastructuur binnen planetaire grenzen (NIBE, 2024)

Advies van Transitieteam
De inzichten van deze drie studies zijn in opdracht van het Transitieteam CBE samengebracht in de overkoepelende, sectorbrede rapport Bouwen binnen planetaire grenzen. Op basis hiervan heeft het Transitieteam een advies aan de ministeries van IenW, BZK en EZK uitgebracht: Advies maatregelen CO2-reductie voor korte termijn en sturing vanuit CO2-budget

Luistertip!
CO2-budget Nederlandse bouw is bijna op. Cobouw Podcast Doorzagen 107: met Mantijn van Leeuwen (NIBE) en Sybren Bosch (Copper8).

Nuttig voor langetermijnplanning en elk schaalniveau

Je kunt CO2-budgetten in theorie op elk schaalniveau gebruiken, van een land tot een enkel bouwwerk. Ook is het mogelijk om binnen gebiedsontwikkeling budget uit te ruilen tussen deelnemende projecten. Dus als het ene project wat beter presteert en het andere wat minder, kan het totale resultaat prima zijn.’ Van Leeuwen noemt als voorbeeld een vastgoedbeheerder van universiteitsgebouwen. ‘De vastgoedbeheerder kan de eigen portefeuille zo programmeren dat ze binnen het CO2-budget tot 2050 blijven.

Methode moet nog worden uitgewerkt

Er is nog geen methode om het budget vast te stellen en in de gaten te houden op organisatieniveau, vertelt Van Leeuwen. ‘Je zou een vastgesteld budget kunnen verdelen over verschillende organisaties, die het verdelen over de eigen projecten en de uitputting ervan bewaken. Daar zou je financiële prikkels aan kunnen koppelen, door bijvoorbeeld uitvoerders te belonen wanneer zij binnen het vastgestelde CO2-budget blijven.’

Milieuvriendelijk beleid aanscherpen

Volgens Gruis helpen CO2-budgetten ook om het beleid op nationaal en Europees niveau aan te scherpen. ‘Op nationaal niveau hebben we het Nationaal Programma Circulaire Economie. Daarmee willen we onze economie van bouw tot consumptiegoederen milieuvriendelijker maken door circulariteit te bevorderen. Een CO2-budget maakt duidelijk op welke strategieën Nederland moet inzetten en sturen om onze CO2-uitstoot voldoende te beperken. Beleidsmedewerkers in de ruimtelijke ordening weten dan precies hoeveel bijvoorbeeld de productie van materialen en levensduurverlenging bij wegen bijdragen.’

Niet verplicht

Het Transitieteam heeft bewust geen verplicht nationaal CO2-budget voorgesteld in het advies aan de staatssecretaris van IenW, de minister van BZK en de minister voor Klimaat (allen demissionair). Gruis: ‘De EU stuurt wettelijk al sterk op CO2-reductie in de bouw. We pleiten er wél voor om CO2-budgetten te gebruiken als sturingsmiddel. We adviseren overheden en bedrijven om het beschikbare CO2-budget te vertalen naar een kritieke prestatie-indicator (KPI) voor de organisatie: een concrete doelstelling waar je met een projectgroep op kan sturen. Opdrachtgevers in de bouw kunnen hierin op project- en organisatieniveau samenwerken met koplopers, de klimaatvriendelijke bedrijven.’

Aanpak CO2 moet sneller in GWW

‘Een van de hoofdconclusies van ons GWW-rapport is dat de uitstoot van CO2 binnen de GWW sneller moet worden teruggedrongen’, zegt Van Leeuwen. ‘De vraag is niet wat moeten we doen, maar hoe kan het sneller? Dat is een andere opgave. Je kunt dan denken aan het opzetten van versnellingsprogramma’s. Of versnellen kan, hangt af van beschikbare resources. Er moet bijvoorbeeld voldoende technisch personeel zijn.’ Gruis wijst op het kostenplaatje. ‘Om ervoor te zorgen dat de uitstoot van de Nederlandse bouw als geheel binnen planetaire grenzen blijft, moeten we inzetten op alle circulaire strategieën. Maar in de praktijk kan sprake zijn van tegenvallers in de rijksbegroting of bijvoorbeeld stijgende huurprijzen. Het is aan de politiek om economische en milieubelangen goed af te wegen.’

Zoals deze figuur laat zien, doet niet alleen het reductiepercentage als einddoel ertoe, maar vooral de weg daarnaartoe. Alle drie de paden leiden tot hetzelfde reductiepercentage in 2050, maar de totale hoeveelheid uitgestoten CO2 (cumulatieve uitstoot) is zeer verschillend. Feitelijk is de oppervlakte onder de curve maatgevend voor de hoeveelheid CO2 die wordt uitgestoten. Dit illustreert ook de reden dat we de CO2-uitstoot zo snel mogelijk naar beneden moeten krijgen, en dus specifiek aandacht aan CO2-reductie op korte termijn moeten geven. Bron: Infrastructuur binnen planetaire grenzen (NIBE, 2024)

Impact infrastructuur voor nieuwbouw

De locatie van nieuwbouwwoningen is een belangrijk aandachtspunt voor de impact van de Nederlandse bouw. Dit komt met name doordat nieuwbouw om aanvullende infrastructuur vraagt, zoals ontsluitingswegen, fietspaden, parkeergelegenheid en ondergrondse kabels en leidingen. Van Leeuwen schrok van de impact. ‘De vraag naar aanvullende infra zorgt voor ongeveer 15% extra CO2 ten opzichte van de huidige totale uitstoot binnen de GWW. Het maakt daarbij veel uit of nieuwbouwwoningen buiten of binnen de stad gebouwd worden. Binnenstedelijk ligt de infrastructuur er voor een groot deel al.’ Gruis beaamt dit: ‘Bouw zoveel mogelijk aan en bij bestaande infrastructuur. Maar ook hier spelen meer afwegingen een rol. Wat betekent bouw voor congestie, verkeer, groen in de stad? Mijn advies is om goed te inventariseren wat er mogelijk is binnen de stad.'

Renovatie woningbouw

Het maatschappelijke debat over CO2 -reductie gaat vaak over nieuwbouw, maar renovatie heeft ook een grote impact. ‘Een nieuwe woning bouwen veroorzaakt een hogere uitstoot van CO2 dan wanneer je een bestaande woning renoveert en energiezuinig maakt. Maar omdat we in Nederland nog veel moeten renoveren is de totale uitstoot daarvan toch groter’, legt Van Leeuwen uit. ‘Kijk dus hoe je zo milieuvriendelijk mogelijk kunt verduurzamen. Als je dat circulair doet, kan dat op korte termijn tot 30% reductie in CO2-uitstoot leiden. Kies dus in plaats van isolatiemateriaal waarvan de productie milieuschade oplevert liever voor een circulair alternatief.’

Lessen van andere landen

Volgens Van Leeuwen wordt in sommige andere landen al ervaring opgedaan met CO2-budgetten, maar niet bij renovatie van de bestaande woningbouw. ‘Denemarken heeft in een nationale methode een grenswaarde gesteld aan hoeveel kilogram CO2 bouwactiviteiten mogen veroorzaken. In Engeland hebben ze vijfjaarlijkse CO2-budgetten over de hele sector, die worden door een instituut bewaakt. Ook bij NIBE vinden we dat er een grenswaarde moet komen voor nieuwbouw en voor renovatie, zoals voorgesteld in onze eerste CO2-budgetdeelstudie Paris Proof embodied carbon. Wij pleiten ervoor om die praktisch toepasbaar maken, al is het maar om mee te oefenen.’

Bewustwording

Oplossingen en ideeën genoeg, maar het feit blijft: de Nederlandse bouw gaat over het budget heen dat past bij de doelstelling om de opwarming onder 1,5 °C te houden. Zijn we dan niet te laat? Van Leeuwen: ‘Dat klopt. Toch kunnen we, als we erg ons best doen, binnen 1,7 graden opwarming blijven. Dan moet Nederland de belangrijkste maatregelen die we hebben ongeveer vijf jaar sneller doorvoeren.’ Gruis: ‘We kennen dit sentiment allemaal, maar het CO2-budget is een concreet bewustwordingsmiddel. Het maakt ons er scherp van bewust dat we niet eindeloos door kunnen gaan met het uitstoten van CO2. Financiële budgetten nemen we serieus. Laten we proberen om ook op die manier naar een budget voor CO2 te kijken.’