ProRail maakt serieus werk van circulariteit
21 juli 2021
Inzameling van glas uit slooppanden kan véél beter: ‘Circulaire geveleconomie is het doel’
2 augustus 2021Leidraad Circulair ontwerpen: ‘Per project een maatpak’
Leidraad Circulair ontwerpen: 'Per project een maatpak'
De Nederlandse economie moet in 2050 volledig circulair zijn. De bouwsector is hierin een cruciale factor. Om de bouw te helpen om circulair te worden, werken actieteams van Platform CB’23 aan het opstellen van bouw-brede afspraken. Zo is in juli de leidraad Circulair ontwerpen gepresenteerd. Wat houdt de leidraad precies in en hoe gaan betrokken partijen ermee aan de slag? 'Deze leidraad is een belangrijke tent in het basiskamp dat het transitieteam circulaire bouweconomie voor ogen heeft', aldus Hans Wamelink, voorzitter van het actieteam Circulair ontwerpen.
De bouwsector is momenteel verantwoordelijk voor veertig procent van het materiaalverbruik en afval in Nederland. Om tot een economie te komen waarin materiaalverbruik en bijbehorende milieu-impact zijn teruggedrongen, is het maken van duidelijke werkafspraken voor de gehele sector dus erg belangrijk. Om te beginnen in de ontwerpfase, omdat dit hét moment is waarop circulaire ambities concreet worden en gemaakte keuzes de grootste impact hebben op het eindresultaat. De leidraad Circulair ontwerpen biedt de gehele bouwsector (zowel de woning- en utiliteitsbouw als grond-, weg- en waterbouw) handvatten en tools om circulariteit te verankeren in de dagelijkse praktijk.
Maatwerk in een ecosysteem
In het circulaire ontwerpproces hangen alle processtappen en betrokken actoren nauw met elkaar samen. Er is als het ware sprake van een ecosysteem. In de praktijk kan de ruimte voor innovatieve, circulaire oplossingen behoorlijk ingeperkt worden door obstakels vanuit bijvoorbeeld bestemmingsplannen of aanbestedingen. Het optimaal invullen van dit soort randvoorwaarden (hoofdstuk 6 van de leidraad) is dus zeer belangrijk.
Als alle randzaken op orde zijn, is het belangrijk om te weten welke circulaire ontwerpkeuzes gemaakt kunnen worden en welke middelen kunnen worden ingezet. In de leidraad staan zes ontwerpstrategieën centraal, die dienen als bron voor maatwerk voor het beste (circulaire) resultaat (hoofdstuk 4 van de leidraad). Hans Wamelink verwoordde het tijdens het jaarevent van Platform CB’23 als volgt: 'Het idee is dat je per project of programma nadenkt over welke ontwerpstrategieën specifiek van belang zijn en dat je een combinatie maakt. Dit noemen we een maatstrategie. Je maakt eigenlijk per project een soort maatpak.' Wamelink lichtte de leidraad toe in een webinar, dat kan worden teruggekeken.
Bij het bepalen, maar ook voor het realiseren van de circulaire maatstrategie zijn veel meer partijen betrokken dan in een traditioneel ontwerpproces. Ook zijn actoren die traditioneel pas aan het eind van de keten in beeld kwamen nu al veel eerder nodig. Om goed zicht te krijgen op hoe partijen zich verhouden tot de verschillende projectfases én de ontwerpstrategieën, kan het Kompas ecosysteem circulair ontwerpproces gebruikt worden (hoofdstuk 5 van de leidraad).
Hans Wamelink - Foto: Sam Rentmeester
De leidraad in de praktijk
Nu de leidraad gepresenteerd is, is het zaak om hem in de praktijk te gebruiken en door te ontwikkelen. In de verdiepende sessie tijdens het jaarevent spraken aanwezige partijen zich uit over de kansen die zij zien in het gebruik van de leidraad. De bereidheid om de leidraad te gebruiken is groot en de mogelijkheden gevarieerd. Deelnemers gaan de leidraad onder meer in workshops, projectenhandboeken en in de uitvraag van nieuwe projecten gebruiken. Wamelink ziet nog een extra optie: 'Circulair ontwerpen moet ook echt verweven worden in het onderwijs', stelt hij.
Ook bespraken deelnemers uitdagingen bij het gebruik van de leidraad. Zo gaf een duurzaamheidsadviseur bij een grote Nederlandse gemeente aan dat het om een grote mate van omdenken gaat om de oude projectaanpak te doorbreken. 'Voor mij is het vooral een uitdaging welke signalen ik bij alle betrokken partijen moet afgeven dat dit moet gaan gebeuren. Dat is een lastig spel. Daarnaast moet er veel eerder in het project tijd en ruimte worden vrijgemaakt dan we gewend zijn om over circulaire maatregelen na te denken. Dat betekent dat mensen aan de hand moeten worden meegenomen.'
Daarbij helpt het, zo gaven aanwezigen aan, om aan de hand van een filmpje of een quick guide de leidraad inzichtelijk en behapbaar te maken, zodat alle betrokkenen snel op hetzelfde kennisniveau zitten. Het actieteam Circulair ontwerpen herkent dat en onderzoekt hier de mogelijkheden voor.
Totstandkoming leidraad Circulair ontwerpen
De leidraad Circulair ontwerpen is in samenwerking met de gehele bouwsector ontstaan. Tachtig partijen, zoals overheden, onderwijsinstellingen en bouwbedrijven werkten binnen het actieteam Circulair ontwerpen in drie werkgroepen (Circulaire ontwerpstrategieën, Rollen en samenwerking en Randvoorwaarden Circulair ontwerpen) aan de uitwerking van de leidraad. Deze werkgroepen kwamen ongeveer wekelijks bij elkaar. Daarbij werd door de werkgroepen continu feedback gevraagd aan het totale actieteam. Daarnaast maakte het actieteam de tachtigprocentversie van de leidraad openbaar in een consultatieronde, waar vervolgens nog ongeveer vierhonderd externe reacties op kwamen.
De inhoud van de leidraad kwam tot stand door een intensief traject van kennisvergaring in de sector en de bestudering van onder meer bestaande leidraden, standaarden en akkoorden, zoals het Bouwwaardemodel van het Betonakkoord, de ontwerpstrategieën van Circo, de circulaire ontwerpprincipes van Rijkswaterstaat/Witteveen+Bos, de Leidraad Meten van circulariteit 2.0 en de Leidraad Paspoorten voor de bouw 2.0.
Meer weten?
Op de website Platform CB’23 is een overzicht van alle leidraden en een lexicon te vinden die de afgelopen jaren zijn verschenen. Al deze documenten bieden handvatten voor de concrete aanpak van circulair bouwen. Bekijk ook de presentatie van Hans Wamelink tijdens het Jaarevent van Platform CB23 over de Leidraad Circulair Ontwerpen.
Meer weten over het basiskamp van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie? Zie: De inrichting van het basiskamp in 2023