ProRail maakt serieus werk van circulariteit

21 juli 2021

Fietsenstalling station Eindhoven ProRail

Ontwerp fietsenstalling in Eindhoven die demontabel is, waarin hergebruikte spoormaterialen zitten en maximaal gewerkt wordt aan een afvalvrije bouwplaats. Een samenwerking van gemeente Eindhoven, NS, ProRail en architecten CIE.

ProRail maakt serieus werk van circulariteit

Als grote publieke opdrachtgever speelt ProRail een belangrijke rol in de transitie naar een circulaire economie. Samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en Rijkswaterstaat voert ProRail het programma ‘Strategie naar Klimaatneutrale en circulaire infraprojecten’ (KCI-strategie) uit. Het doel is om samen met de sector en andere publieke opdrachtgevers optimaal toe te werken naar klimaatneutrale en circulaire infraprojecten in 2030. Hoe zorgt ProRail ervoor dat zo’n ambitieuze en uitdagende opdracht daadwerkelijk handen en voeten krijgt?

Categorie: Achtergrond

Door: Ceciel Bik, 21 juli 2021

Volgens Katja Nelissen, circulair ambassadeur bij ProRail, is samenwerking een belangrijke factor hierin. Als coördinator van de KCI-strategie probeert zij daarom intern, maar zeker ook extern, de samenwerking op te zoeken: ‘Deels omdat wij de wijsheid natuurlijk niet in pacht hebben. Op andere plekken gebeuren heel mooie dingen waar wij van kunnen leren. En deels ook om zo meer zicht te krijgen op kansen; zodat aannemers en marktpartijen naar ons toe komen met hun duurzame en circulaire ideeën.’

Katja Nelissen is circulair ambassadeur bij ProRail - foto: Vincent Basler

Routekaart Verduurzaamt

Samenwerking en intern draagvlak zijn cruciaal. ProRail heeft daaraan gewerkt door intern kennis te delen en collega’s te enthousiasmeren en verbinden. ProRail heeft de Routekaart Verduurzaamt ontwikkeld met vier sporen; duurzame mobiliteit, natuur, energie en materialen. Aan het spoor materialen wordt invulling gegeven door de KCI-strategie. Binnen de Routekaart Verduurzaamt worden jaarlijks duurzame deals gesloten; actiegerichte, concrete plannen op het gebied van duurzaamheid die afdelingen binnen ProRail zelf aandragen. De plannen die met het meeste enthousiasme en commitment worden gepresenteerd, krijgen groen licht. Voorbeelden zijn de Marktplaats voor materialen in de praktijk en Betoninnovaties. De afdelingen die daarvoor nodig zijn – bijvoorbeeld inkoop en asset management – hebben gezamenlijk een deal gesloten en krijgen nu één jaar de tijd om het plan tot uitvoer te brengen. ‘Zo gaan afdelingen meer eigenaarschap voor de duurzaamheidsdoelen voelen’, zegt Katja.

Transitiepaden en roadmaps

De transitieopgave in de KCI-strategie betekent voor RWS en ProRail concreet een afname van 50 procent van het gebruik van primaire grondstoffen in 2030. Het verschil kan voor ProRail worden gemaakt op vier terreinen, die transitiepaden worden genoemd in de KCI-strategie: bovenbouw spoor; energievoorziening; kunstwerken; en bouwplaats en logistiek (die laatste twee samen met RWS). Per transitiepad wordt een roadmap uitgestippeld, met daarin de beginsituatie en de realistische ambitie voor 2030 – met de tussenstappen die nodig zijn om daar te komen. ‘Deze programma-aanpak werkt heel goed om verschillende afdelingen binnen ProRail en ook marktpartijen aan te haken’, zegt Katja.

Gedeelde ambitie

Omdat veel stakeholders dezelfde duurzame doelen hebben, gaat samenwerken soepel: ‘Er is echt de wil om van elkaar te leren en elkaar te helpen. Iedereen deelt informatie omdat we dezelfde ambitie hebben. De ene keer zijn de benefits voor jou, de andere keer voor mij. Dus dat is prima.’ ProRail deed bijvoorbeeld een beroep op kennis uit de markt tijdens de Dutch Design Week 2021, toen aan designers werd gevraagd om mee te denken over ontwerpen voor circulaire stations. ‘Dat leverde van alles op, van grootse en meeslepende plannen voor volledige bio-based landschapsstations tot poefjes van schelpen. We zijn nu voor verschillende ontwerpen aan het kijken hoe we ze in de praktijk kunnen inzetten.’

We hebben de hele keten nodig, anders maken we nooit een cirkel

Kennis uit de markt

Voor de omslag naar een klimaatneutrale en circulaire organisatie moet ook de traditionele manier van werken worden aangepakt. Katja: ‘Vanuit het verleden zijn we gewend om precies te vertellen hoe een product gemaakt moet worden en van welk materiaal het moet zijn. Dat moeten we voor een deel leren loslaten. Als wij specificeren welke functionaliteiten we van een product verwachten, is het aan de markt om daar de beste – duurzame – ontwerpen en materialen bij te zoeken. Zodat we minder die belemmerende factor zijn.’

Twee verschillende werelden

Katja: ‘Het is wel een geworstel om de wereld van innovatie samen te brengen met de wereld van voorschriften, veiligheid, continuïteit en uniformiteit. En voor een groot deel komen die voorschriften van ProRail zelf.’ Daar zet ProRail nu bijvoorbeeld stappen in bij de vervanging van een rangeerterrein in Zeeland: ‘De ambitie is om dat volledig met hergebruikte materialen te doen. Daarvoor moesten we onze eis aan de levensduur van materialen verkorten. Om iedereen van het nut hiervan te overtuigen is echt wel doorzettingsvermogen en lef nodig: ‘Als je doet wat je deed, krijg je namelijk wat je kreeg’, legt Katja uit. ‘Je weet precies wanneer iets moet worden vervangen en hoe het op verschillende omstandigheden reageert. Met hergebruikte materialen weet je dat niet zo goed. Maar het is belangrijk om die mogelijkheden te verkennen.’

Kennis van nu

Een andere valkuil is dat je moet handelen met de kennis van nu: ‘Je weet alleen wat je nu weet. Maar je weet ook dat innovaties zich snel opvolgen en dat we in de toekomst slimmer zijn. En dus dat je moet accepteren dat je achteraf soms denkt: hm, dat zouden we nu beter, slimmer of mooier kunnen doen. Daardoor krijg je soms de neiging om op ontwikkelingen te wachten, maar ik geloof heel erg in het doen. Die afwachtende houding werkt zo verlammend.’

Die snelle ontwikkelingen hebben ook consequenties voor grote infraprojecten, die vaak een doorlooptijd van 10-15 jaar hebben. Plannen die aan het begin van zo’n project worden gemaakt, zijn op het gebied van duurzaamheid tegen de oplevering soms alweer achterhaald: ‘Zo is het nu bijvoorbeeld lastig te begrijpen dat er in het ontwerp van de stationshal van Utrecht Centraal geen zonnepanelen zijn opgenomen. We willen ernaartoe dat er ruimte en flexibiliteit is om zulke innovaties gedurende de looptijd van grote projecten kwijt te kunnen.’

Tijden veranderen

Tot slot roept Katja andere partijen op ProRail te blijven uitdagen: ‘Wij weten het ook niet allemaal. Dus blijf ons bestoken met goede adviezen en blijf ons helpen. Ook als je in het verleden teleurgesteld bent door belemmeringen die we opwierpen. Tijden veranderen en we willen het echt samen doen. Als je in je eentje duurzaam probeert te zijn, dan sla je de plank heel erg mis. We hebben de hele keten nodig, anders maken we nooit een cirkel.’

Meer lezen over duurzaamheid bij ProRail? Zie www.prorail.nl/toekomst/duurzaamheid.

Meer lezen over de Transitiepaden en de strategie KCI? Zie: Strategie Klimaatneutrale en circulaire rijksinfraprojecten (duurzame-infra.nl)