Transitieteamlid Paul Terwisscha van Scheltinga uitgeroepen tot Circular Hero 2023
6 februari 2023
Column Niels Ruijter: Nu zal er eenduidigheid zijn!
9 februari 2023Nieuwe methode voor beoordeling losmaakbaarheid in de GWW gelanceerd
Nieuwe methode voor beoordeling losmaakbaarheid in de GWW gelanceerd
Op 7 februari is, tijdens de week van de Circulaire Economie, de eerste versie van een nieuwe beoordelingsmethode voor losmaakbaarheid in de GWW gelanceerd. Wiebke Scheepens pitchte namens Witteveen+Bos en Alba Concepts. Zij overhandigde een eerste exemplaar aan Edwin van der Wel, Rijkswaterstater en lid van het transitieteam Circulaire Bouweconomie, als opdrachtgever van de ontwikkeling.
Hoogwaardig hergebruik mogelijk maken
Losmaakbaarheid is, simpel gezegd, hoe makkelijk een object uit elkaar gehaald kan worden zonder dat daarbij schade wordt aangebracht aan de verschillende onderdelen van dat object. Denk bijvoorbeeld aan een brug, waarvan de liggers los te schroeven zijn in plaats ze te moeten breken of loszagen. In eerste instantie is de methode vooral bedoeld om ontwerpers, architecten en constructeurs te helpen bij losmaakbaar ontwerpen, door hen beter inzicht te geven in de losmaakbaarheid van hun ontwerp en de mogelijke verbeterpunten. Later zal de methode doorontwikkeld worden voor andere toepassingen, zoals inkoop. Een waardevolle stap richting een circulaire economie, want losmaakbaarheid maakt hoogwaardig hergebruik van bouwwerken en hun onderdelen in de toekomst mogelijk. Dat wil zeggen: je kunt (delen van) het object volledig opnieuw gebruiken, zonder waardevermindering. Maar hoe meet je losmaakbaarheid nu precies?
De methode in het kort
De methode ‘losmaakbaarheid in de GWW 1.0’ is ontwikkeld om de losmaakbaarheid van objecten te beoordelen. Met de meet- of beoordelingsmethodiek kan op systematische wijze getoetst worden op welke manier producten met elkaar verbonden zijn, hoe toegankelijk die verbindingen zijn, op welke manier producten in een object zijn opgebouwd en of producten elkaar doorkruisen. Daarmee krijgt de gebruiker van de methode en bijbehorende exceltool inzicht in de mate waarin het betreffende object of bouwonderdeel losmaakbaar is. Ook wordt gekeken naar de levensduur van alle producten en hoe vaak de producten in het ontwerp voorkomen. Ten slotte toets je met de meetmethode op welke manier het object met het omliggende netwerk verbonden is en welke consequenties dat heeft voor de losmaakbaarheid.
Deze beoordelingsmethode is van toepassing op alle GWW-werken, in iedere fase van het ontwerpproces en op verschillende niveaus; van het hele object tot productniveau. De opdrachtgever of ontwerper bepaalt waar losmaakbaarheid relevant is, en daarmee voor welke niveaus de losmaakbaarheidsindex berekend wordt. De belangrijkste niveaus zijn: het object, de elementen en de producten. Het object is bijvoorbeeld een viaduct, waarin een brugdek voorkomt als element en een voorgespannen betonnen ligger als product. Een belangrijke invalshoek daarbij vormen de levensduren van onderdelen. Waar die van elkaar verschillen is losmaakbaarheid vaak van belang, in verband met de tussentijdse vervanging en beheer en onderhoud.
De overhandiging van het rapport
Stappenplan
Witteveen+Bos lichtte in een eerdere kennissessie, die kan worden teruggekeken, al de stappen toe om de losmaakbaarheid van een GWW-werk te toetsen. De basis van de meetmethode is de detailtekening van het object. We nemen als voorbeeld een 3D-tekening van een geluidsscherm. De eerste stap is om alle elementen en producten waaruit het scherm bestaat te noteren. In het voorbeeld van het geluidsscherm bestaat de fundering als element uit de volgende producten: stalen buispaal en kopplaten. Vervolgens wordt vastgesteld welke producten met elkaar zijn verbonden en hoe. Zo is de kopplaat bevestigd op de stalen buispaal met een lasverbinding. Als derde stap worden scores vastgesteld voor een aantal factoren. Zo kan voor elke verbinding en samenstelling een losmaakbaarheidsindex berekend worden.
Losmaakbaarheid van de verbinding
De losmaakbaarheid van een bouwwerk, element of product hangt af van het type verbinding en hoe je daar bij kunt. Enerzijds is er de losmaakbaarheid van verbinding zelf: is het mogelijk om een product of element aan het einde van de levensduur los te maken, zonder schade aan te brengen aan de functie van het betreffende onderdeel? Daarbij speelt het soort verbinding een rol. Zo maakt een lasverbinding het moeilijker om onderdelen te scheiden dan een klikverbinding. Maar een verbinding waar je niet bij komt, is alsnog niet losmaakbaar.
Losmaakbaarheid van de samenstelling
Anderzijds is er de losmaakbaarheid van de samenstelling. Het komt voor dat onderdelen uit een GWW-werk gehaald moeten worden. Dan is het belangrijk te kijken naar doorkruisingen en randopsluiting. Bij doorkruisingen lopen producten of elementen door elkaar heen of zijn ze zelfs met elkaar verbonden. Bij een randopsluiting ligt een product “opgesloten” door omliggende producten, denk bijvoorbeeld aan een riolering.
Randvoorwaarden
De meetmethode richt zich voor nu op de technische kanten van een losmaakbaar ontwerp. Om goed te kunnen beoordelen of een object ook daadwerkelijk in de praktijk losmaakbaar is, zijn aanvullende randvoorwaarden gesteld. Daarbij wordt gekeken naar de invloed van externe factoren op losmaakbaarheid. Je kunt denken aan de invloed van het weer of bijvoorbeeld strooizout op verbindingen: een bout-moer verbinding is op papier eenvoudig losmaakbaar, maar is dat vaak na jarenlange blootstelling aan elementen in de praktijk niet meer. Ook vormen GWW-werken vaak onderdeel van een groter netwerk, denk aan een brug in het wegenstelsel. De impact van demontage op het netwerk waar een object onderdeel van is, en of daarmee de functie van dat netwerk wordt gehinderd, is ook een belangrijk aandachtspunt.
Plenaire sessie
Losmaakbaarheid als afweging
Witteveen+Bos en Alba Concepts benadrukken dat losmaakbaarheid een middel is en geen doel op zich. Losmaakbaarheid draagt bij aan de herbruikbaarheid, maar het is nog geen garantie. Ook hoeven niet alle objecten per definitie goed losmaakbaar te zijn om bij te dragen aan meer circulariteit, denk aan de constructie van een tunnel met een lange levensduur. Ook is het niet uitgesloten dat een object met een hoge losmaakbaarheidsscore een grotere milieubelasting oplevert. Een losmaakbare brug waarvoor extra verbindingsmaterialen nodig zijn, kan het milieu meer belasten. Het is dus verstandig om naast losmaakbaarheid, ook naar andere aspecten van circulariteit te kijken.
Probeer het zelf!
Zelf de losmaakbaarheid van een ontwerp of bouwwerk beoordelen? Om de meetmethode verder door te ontwikkelen en te verfijnen, roepen we u op de methode te gaan toepassen en uw ervaringen met ons te delen via ce-gww@witteveenbos.com.
Op dit moment wordt nagedacht over een vervolg, waarin de methode in de praktijk wordt toegepast en we verbeterpunten met betrekking tot de methodiek zelf, de toepasbaarheid in de praktijk en doorontwikkelwensen willen ophalen. Interesse om mee te doen?: meld u aan en we houden u op de hoogte van onze plannen.
Gerelateerde bronnen
Rapport Beoordelingsmethode Losmaakbaarheid in de GWW
Kennissessie ‘Hoe toets je de losmaakbaarheid van bouwwerken in de GWW?’
