'Alles wat je niet weggooit, is voor mij hoogwaardig hergebruik'

De grond-, weg- en waterbouw (GWW) hergebruikt veel materialen, maar dan vooral laagwaardig. Dit blijkt uit het onderzoeksrapport Transitie naar een circulaire grond-, weg- en waterbouw. Afvalmateriaal wordt bijvoorbeeld opnieuw gebruikt voor de onderlaag van wegen, maar het is de vraag of je daar later weer iets mee kunt. Veel mensen pleiten daarom voor meer hoogwaardig hergebruik, maar wat betekent dat eigenlijk? Wat is het belang van dit concept en hoe komt de GWW tot meer hoogwaardig hergebruik? Met dertig jaar ervaring in de afval- en recyclingbranche, is Otto Friebel iemand die er meer van afweet. 'Ik heb moeite met het begrip 'hoogwaardig hergebruik'. Het is een relatief begrip.'

Categorie: Achtergrond Interviews

Door: redactie, 22 mei 2023

Voordat duidelijk wordt wat Friebel bedoelt met ‘relatief’, is het nuttig om stil te staan bij hergebruik in het algemeen. Hergebruik speelt een belangrijke rol in de transitie naar een circulaire economie. Het zorgt voor minder afval en een lagere vraag naar primaire grondstoffen. Volgens het lexicon Circulaire Bouw betekent hergebruik het ‘opnieuw gebruiken van producten, onderdelen of elementen in dezelfde functie (al dan niet na bewerking)’. Denk bijvoorbeeld aan het opnieuw gebruiken van een draagbalk uit een gesloopt bouwwerk.

Hergebruik en recycling

In de praktijk worden hergebruik en recycling door elkaar gebruikt. Toch is het nuttig de begrippen uit elkaar te houden. Het genoemde onderzoeksrapport stelt dat het voor verwarring zorgt wanneer hergebruik (van producten) en recycling (van grondstoffen) beide ‘hergebruik’ worden genoemd. Recycling is anders, omdat bij recycling afvalstoffen worden omgevormd tot een nieuw product. Glas uit de glasbak wordt bijvoorbeeld omgesmolten en verwerkt tot nieuw glas.

Hoogwaardig hergebruik

Met ‘hoogwaardig’ hergebruik wordt vaak gedoeld op het hergebruik van complete onderdelen of objecten, zoals de liggers van een viaduct of zelfs een hele brug. In feite niet anders dan gewoon hergebruik. Aan de andere kant wordt ermee verwezen naar upcycling, een vorm van recycling waarbij grondstoffen omgezet worden in nieuwe materialen, onderdelen of producten met een betere kwaliteit, functionaliteit en/of (markt)waarde. Zo zijn de geveltegels van het bedrijf Pretty Plastic bijvoorbeeld gemaakt met gebruikt PVC. Upcycling is dus eigenlijk hoogwaardige recycling.

Relatief begrip

Otto Friebel zet vraagtekens bij het onderscheid tussen hoog- en laagwaardig hergebruik. 'Hoogwaardig hergebruik is een relatief begrip. Vaak wordt gezegd dat menggranulaat aanbrengen onder snelwegen laagwaardig hergebruik is, maar door een goede mix van dat soort materialen kan de milieubelastende asfaltlaag dun blijven. Als je dat in heel Nederland doet, scheelt het een grote hoeveelheid asfalt. Iets soortgelijks geldt ook voor de recycling van glas. In Frankrijk maken ze nieuwe wijnflessen van ons glasafval. Zo blijft het glas in de cyclus. Maar er zijn ook mensen die het glasafval ‘upcyclen’ tot gekleurde vazen. Dat lijkt goed, maar door de toegevoegde verflaag kun je het glas niet meer recyclen. Het eindproduct is verpest. Dan stel ik de vraag: wat is nu hoogwaardig?'

Wat telt is, hóé iets wordt hergebruikt."

De functie van hergebruik

Zelf vindt Friebel alles wat niet wordt gestort of verbrandt ‘hoogwaardig’. “Ik kijk met een praktische blik naar hergebruik. Wat telt is, hóé iets wordt hergebruikt.” Een opvatting die aansluit bij de leidraad Toekomstig hergebruik faciliteren van Platform CB’23. Hierin staat dat uiteindelijk de doelmatigheid van mogelijke vormen van (product)hergebruik en (materiaal)recycling iets ‘hoogwaardig’ maakt.

Praktijk successen en uitdagingen

Afgezien van alle definities, ziet Friebel positieve ontwikkelingen bij de leden van BRBS. “Je ziet steeds meer ketenintegratie bij recyclingbedrijven. Neem bijvoorbeeld de recycling van beton. Het proces van slopen, breken, betonkorrels produceren en leveren vindt steeds meer plaats bij één bedrijf. Hierdoor wordt er bijna niets meer weggegooid. Een andere positieve ontwikkeling is de toename van het hergebruik van onderdelen. Denk aan sloopbedrijven die producten zoals houten binten, dakpannen en deuren opslaan en verkopen. Verder stellen we branchenormen op die scherper zijn dan de wettelijke verplichting. Restjes hout, stukjes kabel en plastic materialen zorgen voor verontreiniging van granulaten. We hebben besloten de maximale verontreiniging in granulaten te verlagen naar 0,5%. Dat kan dankzij technische verbeteringen. Dit maakt het mogelijk om zuiverdere producten aan te leveren.”

Naar meer hoogwaardig hergebruik

Positief nieuws dus. Aan de andere kant moet er nog veel gebeuren om te komen tot meer ‘hoogwaardig’ hergebruik. Friebel noemt drie uitdagingen en oplossingsrichtingen. “Ten eerste zijn bestaande bouwwerken vaak niet circulair ontworpen. Echt circulair slopen kan pas wanneer dat is veranderd. Dat betekent dat al in de ontwerpfase rekening gehouden moet worden met wat er gebeurt aan het einde van de levensduur van bouwmaterialen. Stel lichtknoppen zijn straks niet meer nodig. Dan is het fijn als ze zo zijn ontworpen dat je er toch nog iets mee kunt. Ten tweede moet de kwaliteit van herbruikbare producten worden aangetoond en geborgd. Je wilt niet dat de vloer van een parkeergarage instort, zoals in Eindhoven is gebeurd – en die was zelfs nieuw. Ten derde moeten we manieren vinden om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Dat loopt vaak spaak. Zo zijn jaren geleden tijdens sloopwerkzaamheden in Rotterdam deuren en toiletpotten apart gehouden, waar vervolgens geen vraag naar was.”

Rol Transitieteam

Friebel is lid van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie. Wat doet het Transitieteam om hoogwaardig hergebruik te bevorderen? “Namens het Transitieteam zit ik de werkgroep ‘Toekomstig hergebruik’ voor, die zich op verschillende manieren bezighoudt met dit thema. We buigen ons bijvoorbeeld over de kwaliteitsnormen van herbruikbare materialen. Daar laten we onderzoek naar doen op basis waarvan we het Transitieteam adviseren. Zo zijn er meer vraagstukken: hoe garandeer je de losmaakbaarheid van bouwwerken en bepaal je de milieukostenindicator bij sloopprojecten?”

Meer weten?

Op de website van Platform CB'23 zijn vier conceptleidraden gepubliceerd over toekomstig hergebruik. De conceptleidraad ‘Kwaliteitsbeoordeling en -borging bij hergebruik uit bestaande bouw’ biedt een raamwerk voor de kwaliteitsbeoordeling en -borging van herbruikbare producten uit bestaande bouwwerken. Het is een overbruggingsdocument, bedoeld om het vertrouwen in hergebruik te vergroten. Zo wordt er ingegaan op kwaliteitsonderzoeken naar de vier meest gebruikte bouwmaterialen: beton, staal, hout en metselwerk. De conceptleidraad is geschreven voor opdrachtgevers (zowel aan de sloop- als bouwkant), bouwers, slopers, tussenhandelaren en adviserende partijen. Vanaf 29 juni 2023 zijn de definitieve versies van de leidraden voor iedereen beschikbaar.