‘Alles wat je niet weggooit, is voor mij hoogwaardig hergebruik’
22 mei 2023
“Onze ketensamenwerking zorgt voor optimaal hergebruik van bouwmaterialen”
7 juni 2023‘Veel delen van afgeschreven bruggen zijn goed herbruikbaar’
‘Veel delen van afgeschreven bruggen zijn goed herbruikbaar’
Waterschap Noorderzijlvest heeft de afgelopen jaren ervaring opgedaan met het toepassen van circulariteit bij het vervangen van bruggen. Hergebruik van stalen brugprofielen, van de typisch Groningse rode baksteen en van het houten wegdek: het bleek allemaal mogelijk. Vaak werden delen van de ene brug hergebruikt in een andere. We praten over successen en uitdagingen met Cees Quint, de betrokken omgevingsmanager van het waterschap. 'Het vraagt echt om een andere manier van ontwerpen.'
Het waterschap Noorderzijlvest beheert ongeveer 70 bruggen. Tijdens periodieke inspecties bleek dat er 17 bruggen aan vervanging toe zijn. Dat werd aangepakt met het Programma Bruggen 2019-2023. Daarin wordt een planning gemaakt: jaarlijks wordt een cluster van vier tot zeven bruggen aangepakt. Om zo duurzaam mogelijk te werken besloot het waterschap bij het herstellen of vervangen zoveel mogelijk materialen opnieuw te gebruiken.
Anders werken
Voor het waterschap een nieuwe manier van werken. Samen met ingenieursbureau Royal HaskoningDHV werd de aanbesteding gedaan. Daarin werd circulair werken al zeer nadrukkelijk benoemd, met een inspanningsverplichting. Strukton/Oosterhof-Holman werd de geselecteerde aannemerscombinatie en de drie partijen vormden samen een bouwteam. Cees Quint: 'Per brug zijn we gaan kijken wat er haalbaar was. Welke delen kunnen we hergebruiken? Wat staat er nu voor een brug en wat moet daarvoor terugkomen?'
Soms draaide het dan vooral om bouwkundige eisen, maar bij sommige Rijksmonumenten stelde de gemeente aanvullende eisen. Dan was de druk om de oorspronkelijke bouwmaterialen zoveel mogelijk weer toe te passen nog groter. Quint noemt de fietsbrug bij Tinallinge, Rasquerder Nieuwetil. Daar eiste de gemeente in het vergunningstraject al dat elementen van de staanders en leuningen moesten hergebruikt. En het dijkje er naartoe was een landschapselement dat behouden moest blijven. 'Het is en blijft een schitterend bruggetje', concludeert Quint tevreden.
Brug Zwijntil na de aanpak (bron: Waterschap Noorderzijlvest)
Stralen en lakken
Circulair bruggen vervangen vraagt een totaal andere manier van werken. 'Waterschappen zijn degelijke organisaties. We bouwen graag nieuw en stevig: dan kan het weer zo’n honderd jaar mee. Nu moesten we per onderdeel van een brug gaan kijken: wat kan nog een ronde mee?' Vaak ging het dan om stalen delen. Wat nog goed was werd gestraald en nieuw gelakt. Soms werden de stalen profielen van de ene brug opnieuw gebruikt in een andere brug. 'Dat was ook een groot voordeel van het werken in clusters', stelt Quint vast. 'Zo konden we slimme combinaties maken. Vaak zijn bij een houten brugdek de zijkanten van de dekplanken slecht. De slechte einden werden dan afgezaagd en hergebruikt op een wat smallere brug.'
Niets dat nog bruikbaar leek werd weggegooid. Diverse onderdelen van bruggen bleven tijdelijk in de opslag liggen bij de aannemer. Bij het ontwerpen van een nieuwe brug werd eerst gekeken wat er nog lag. In een enkel geval had de aannemer van een heel ander project juist weer passende stalen delen liggen. Dat werd dan geruild met de materialen die het waterschap inbracht. Ook toepassing van gebruikte damwand en stalen buispalen bleek heel goed mogelijk.
Hout en metselstenen
Ook metselstenen werden vaak opnieuw gebruikt. Als de brughoofden slecht zijn worden ze normaal gesproken afgebroken en de stenen verdwijnen in de puinbreker. 'Nu hebben we zoveel mogelijk metselwerk uitgebikt en nieuw gevoegd. Soms moest het worden afgebroken en dan maakten we de stenen schoon voor hergebruik. Zo hebben we veel van de traditionele rode Groningse bakstenen kunnen behouden.'
Ook hout bleek vaak opvallend goed herbruikbaar. Bij de bruggen is vaak ook een houten geleidingswerk voor de schepen aanwezig. Quint: 'In feite rot alleen het deel op de waterlijn weg. In veel gevallen werd de houten paal dan omgekeerd weer geplaatst. Hetzelfde kon vaak gebeuren met houten damwanden. Dat scheelt dan toch heel wat hout. En zeker ook transport, want het kan gewoon op dezelfde locatie opnieuw worden gebruikt.'
Modulair bouwen en wijzigen functieonderdelen
Bij sommige bruggen zijn de landhoofden in stand gehouden. In plaats van onderdeel te zijn van de fundering, hebben ze nu een grondkerende functie gekregen. De landhoofden voldoen nog goed aan hun gewijzigde functie. Het oude brugdek wordt eruit gezaagd. Het nieuwe (modulaire) brugdek wordt weer tussen de landhoofden geplaatst, maar wel op een nieuwe fundering. Die is voor of achter het landhoofd aangebracht. Het voordeel is dat de landhoofden kunnen blijven bestaan. Slopen is niet nodig, er wordt niet ingeboet op de gewenste verkeersbelasting en het brugdek kan na gedane levensduur als module worden vervangen en elders een nieuwe toepassing hebben.
Omgekeerd denken
Dat vraagt wel om een andere manier van denken. Om te beginnen bij het ontwerp. Soms moest dan het ontwerp van de brug aangepast worden op de bouwmaterialen. 'Dat is echt omgekeerd denken. We hebben materialen en moeten daar een brug van maken. Soms valt het niet mee om alles passend te krijgen. De maatvoering speelt mee, maar je wilt ook dat het er na afloop weer netjes uitziet: het moet geen rommeltje worden.' Hergebruik was niet bij alle bruggen mogelijk. Enkele zware verkeersbruggen werden ook in dit project volledig nieuw geplaatst. Andere bruggen werden volledig gerenoveerd. Weer andere opgebouwd uit deels gebruikte materialen. Het was echt maatwerk.
Nieuw is goed?
De ontwerpers en projectleiders moesten wennen aan de nieuwe manier van ontwerpen en werken. Datzelfde gold voor de uitvoerders. 'Die mannen doen het werk al jaren en nu moet het opeens anders', merkte Cees Quint. 'Ze vinden het ook gewoon moeilijk om een gebruikte meerpaal weer terug te duwen in de grond. Nieuw is goed, is nog steeds de gedachte. En het ging ook weleens mis. Dan kwam ik op een bouwplaats en had iemand dat palletje met die ouwe stenen maar vast weggeruimd.' Daarom is informatie naar alle medewerkers – van ontwerpers tot bouwers – zo belangrijk. Iedereen moet snappen waar het om gaat. En dat een gereviseerd deel net zo goed is als een nieuw deel.
De opbrengst
Gevraagd naar de opbrengst moet Cees Quint het antwoord schuldig blijven. 'We hebben het niet per brug doorgerekend in termen van CO2-besparing of stikstofuitstoot. Wel weet ik dat we veel materiaal hebben bespaard. Dat levert een flinke milieuwinst op. Ook financieel telt dat mee, want de grondstoffenprijzen waren de afgelopen jaren erg hoog. Daar staat tegenover dat het veel arbeidsintensiever is om al die materialen klaar te maken voor hergebruik. Als je alleen kijkt naar het financieel aspect zal het niet veel uitmaken met vervangen door nieuw. Maar als je kijkt naar de hele manier waarop we hebben gewerkt vind ik dat we beslist iets moois hebben bereikt. Waarom zou je al die bouwmaterialen zomaar afdanken?'
Gerelateerde bronnen
Factsheet detaillering en onderhoud van houten bruggen
Advies “concretiseren doelen circulaire GWW voor medeoverheden”
