Opdrachtgevers hebben sleutel in handen voor circulaire woningbouw met lage MPG

De huidige Milieuprestatie gebouwen-norm (MPG) van 0,8 is makkelijk haalbaar, zegt aanbestedingsexpert Menno Schokker van Merosch. ‘Opdrachtgevers met circulaire ambities zouden moeten streven naar een nog lagere MPG, bijvoorbeeld 0,5.’ En dat is mogelijk, laten recente voorbeelden zien.

Categorie: Achtergrond Interviews

Door: Joost Bijlsma, 4 november 2021

Als alpinist ziet Menno Schokker terugtrekkende gletsjers en, door dooi van permafrost, instortende rotsen. Deze en andere gevolgen van klimaatverandering gaan hem aan het hart. Hij wil daar iets aan doen. Zijn werk biedt daartoe de mogelijkheid. Als duurzaamheidsadviseur gebouwde omgeving bij Merosch adviseert hij opdrachtgevers en -nemers bij tenders. In de vijf jaar dat hij bij dit adviesbureau werkt, hebben ze zo’n 40 duurzame/circulaire tenders begeleid. In die periode is er veel veranderd, volgens Schokker. ‘De grootste verandering is dat duurzaamheid veel zwaarder is gaan wegen in aanbestedingen. Dat was vroeger tussen de 10 en 15 punten van de 100. Nu zitten we gemiddeld op wel 25. En de gemeente Amsterdam kwam laatst al met een tender waar 40 van de 100 punten naar duurzaamheid gingen. Door dit hogere aantal punten worden wij als adviseurs duurzaamheid in aanbestedingen nu veel serieuzer genomen. Dat merk ik echt.’

Het verschil zit volgens Schokker vooral in het aandeel ‘energie’. Op dat terrein is iedereen de afgelopen jaren in beweging gekomen. Het Lenteakkoord, met steeds strengere eisen voor energieprestatie, maakt dat je wel moet. Ook op het gebied van circulariteit ziet hij het nu schuiven, vooral door ambitieuze opdrachtgevers, vertelt Schokker. ‘De meeste tenders bevatten nu wel een circulair aspect. Ook zie je dat sinds een jaar houtbouw en biobased ineens een ding zijn. Maar, anders dan bij energie, zijn er bij circulariteit nog wel grote verschillen. De ene opdrachtgever doet bijna niets, de ander veel.’

Wat is de MPG?

De Milieuprestatie Gebouwen (MPG) is een cijfer dat de duurzaamheid van het materiaalgebruik in een gebouw aangeeft. Aanvragers van een omgevingsvergunning moeten dit voor nieuwe kantoorgebouwen en nieuwbouwwoningen (groter dan 100 vierkante meter) berekenen. De MPG is de som van de schaduwkosten van alle toegepaste materialen. De milieubelasting wordt per materiaal bepaald via een levenscyclusanalyse (LCA). Dat kan de leverancier van het materiaal doen of je kunt werken met een standaard-LCA uit de Nationale Milieu Database. De huidige MPG-norm voor woningen bedraagt 0,8. Het is de bedoeling om stapsgewijs naar 0,5 te gaan in 2030. De MPG bestaat naast de BENG-eisen voor de energieprestatie. Wat positief is voor de BENG, bijvoorbeeld zonnepanelen of isolatie, kan negatief uitpakken voor de milieuprestatie.

Menno Schokker (Merosch)

MPG 0,8 moeiteloos haalbaar

Schokker legt uit dat circulair uitvragen zowel kwalitatief als kwantitatief kan. Bij kwalitatieve gunningscriteria vragen opdrachtgevers bijvoorbeeld hoe de opdrachtnemer circulaire kansen gaat benutten. Bij kwantitatieve gunningscriteria vragen ze om een prestatie uitgedrukt in een getal.

De bekendste circulaire eis is die voor de milieuprestatie gebouwen (MPG). ‘Amsterdam vraagt puur kwantitatief uit. Zij geven je een bepaald aantal punten als jouw MPG bijvoorbeeld 0,5 is. Of ze belonen de hoogste MPG met een bepaald aantal punten.’ De MPG-norm is op 1 juli van 1 naar 0,8 gegaan. Dat is volgens Schokker nog onvoldoende om circulariteit echt aan te jagen. Een MPG van 0,8 is moeiteloos haalbaar zonder echt circulair te werk te gaan, aldus Schokker. ‘Die 0,8 kun je halen met gewoon standaard bouwen plus een aantal handigheidjes. Een paar producten vervangen door producten die goed scoren op MPG en je bent er. Terwijl er niet of nauwelijks milieuwinst hoeft te zijn behaald.’

Opdrachtgevers met echte circulaire ambities moeten gaan voor een lagere MPG, bijvoorbeeld van 0,5, gelooft Schokker. ‘Dan moet je gaan nadenken over de keuze van materialen of hergebruik. Die 0,5 kun je bijvoorbeeld halen door beton te vervangen door hout of door met minder glas te werken.’

Lenteakkoord voor milieuprestatie

Dat een lage MPG-score mogelijk is, bewijst OAK Bosrijk, waar Schokker projectontwikkelaar Janssen de Jong adviseerde. Dit is een project van 45 grondgebonden, energieneutrale en volledig demontabele woningen. Hier is een MPG-score van 0,47 gehaald dankzij modulaire houtskeletbouw en gevels waarin populierenhout is verwerkt. Schokker: ‘Die populieren zijn lokaal geoogst en de productie van de bouwmodules vond plaats bij Barli Bouwsystemen in het nabijgelegen Uden. Dat scheelt transportbewegingen en belast de natuurlijke omgeving minder.’

Schokker vindt het jammer dat de lokale component nog niet door de MPG wordt beloond. (Zie kader Wat is de MPG, red.) ‘Je vindt zulke lokale oplossingen niet in de Nationale Milieudatabase (NMD).’ Toch is het verlagen van de MPG de weg die we moeten gaan, vindt hij. ‘De MPG kent kinderziekten, dat klopt. Het rekenmodel behoeft nog wel verbetering en er is meer zicht nodig op de planning van aanscherpingen. Maar een lage MPG leidt gewoon tot meer circulaire bouw. Met de MPG zou je hetzelfde moeten doen als met EPC en BENG. Doordat in het Lenteakkoord is afgesproken dat die lagere normen gingen gelden, is iedereen in actie gekomen. Als het moet, verdwijnen de bezwaren en blijkt het ineens ook te kunnen. Voor de MPG geldt hetzelfde.’

Als je samen de top moet halen, dan denkt iedereen mee hoe

Menno Schokker

MPG-tips van Menno voor ambitieuze aanbesteders

Geef genoeg punten aan duurzaamheid, liefst 25 punten of meer van 100.
Laat duurzaamheid ook terugkomen bij de waardering voor de architectuur.
Houd er bij de uitvraag rekening mee dat een goede energieprestatie ongunstig kan uitpakken voor de milieuprestatie, uitgedrukt in MPG. Zorg er met slim uitvragen voor dat het doel een zo duurzaam mogelijk eindresultaat op zowel energie als circulariteit is. Vraag voor de MPG-berekening bijvoorbeeld de hoeveelheid zonnepanelen in te vullen die nodig zijn om het wettelijk minimum te halen. Alle extra zonne-energie hoeft de opdrachtnemer dan niet mee te nemen in de MPG.
Neem een bonus-malusclausule op voor het niet halen van de MPG.

Zonnepanelen en de MPG

Je zult Schokker niet horen zeggen dat werken met MPG in aanbestedingen ideaal is. Een van de valkuilen is dat een hoge ambitie op circulariteit de ambitie voor de energieprestatie naar beneden kan drukken. Dit heeft bijvoorbeeld gespeeld bij het project De Omloop in de nieuwe wijk Leeuwesteyn in Utrecht, waaraan Merosch heeft meegewerkt. Daar lag de focus op de extreem lage MPG-score van 0,40. ‘Dat maakt het lastig om ook op energieprestatie boven de geldende BENG-norm te scoren. Dat komt omdat zonnepanelen wat betreft materiaalgebruik extreem zwaar meetellen in de MPG. En alternatieven hiervoor, zoals recyclebare PV-panelen, zitten nog niet in NMD.'

Volgens Schokker kunnen opdrachtgevers wel rekening houden met het dilemma energieprestatie versus milieuprestatie. ‘Van de gemeente Amsterdam mag je zonnepanelen uit de berekeningen van de MPG laten.’ Wat volgens Schokker vaststaat, is dat aanbesteders nu de sleutel in handen hebben of de MPG een succes wordt. ‘Zij kunnen deze norm belangrijk maken. Wat goed werkt, is harde afrekenbaarheid, met een goede bonus-malusregeling in het contract. Bij de tender voor Xplore in Diemen, een nieuwbouwproject voor 706 woningen, merken we dit. We werken daar met GPR, waar MPG onderdeel van is. In het contract is opgenomen dat bij een kleine overschrijding per huis een forse boete moet worden betaald. Iedereen is daardoor ineens helemaal gericht op het halen van die norm. Bij elke aanpassing vragen onze projectpartners ons: welke invloed heeft dat op onze GPR-score? Als je samen de top moet halen, dan denkt iedereen mee hoe.’