Brug tussen tweedehands aanbod en vraag
26 maart 2021
‘Een wooncorporatie kan niet meer om duurzaamheid en circulariteit heen’
14 april 2021MRA pakt uit met houten nieuwbouw: geen pilots, maar grote plannen
MRA pakt uit met houten nieuwbouw: geen pilots, maar grote plannen
Hoe stampen we op grote schaal houten nieuwbouwwoningen uit de grond? In de Metropoolregio Amsterdam is een Green Deal opgetuigd om vanaf 2025 jaarlijks 3400 woningen van hout te bouwen. Welke lessen zijn tot nu toe te trekken?
In 2025 wordt één op de vijf nieuwe woningen in de Metropoolregio Amsterdam (MRA) gebouwd van hout. Punt. Dat is de inzet van Lex Brans, bouwambassadeur van de provincie Noord-Holland en verantwoordelijk voor het onderdeel Nieuwbouw van de Green Deal waartoe de bestuurders in de MRA in november besloten.
Andersom denken
De ambitieuze doelstelling om zo’n 3400 nieuwe houten woningen per jaar te bouwen leidde tot veel kritische opmerkingen van ambtenaren, vertelt Brans. ‘Dat is heel begrijpelijk. De overheid heeft de neiging om eerst alles tot in detail uit te zoeken, zekerheden te halen, risco’s in kaart te brengen. We wilden daarom niet eerst allerlei hindernissen inventariseren en dan voorzichtig starten met een paar pilots, maar juist van bovenaf een doel stellen en dan zien wat er voor nodig is om het te bereiken,’ verklaart hij zijn aanpak. ‘Het is enorm bevrijdend om andersom te denken. We hebben haast. Denk positief. Het kan.’
Lex Brans
Brans heeft een ‘gideonsbende’ van zo’n honderd man in Noord-Holland waarmee hij bouwprocessen probeert te versnellen. Of het nu gaat om inspraakprocedures, planologische besluitvorming of aanbestedingsprocessen. Zijn wapen daarbij is overtuigingskracht, vertelt hij. Wat de Green Deal houten nieuwbouw betreft was de eerste stap om de bestuurders in de MRA achter zijn ideeën te krijgen: ‘Dat doe je door te vragen of zij het met het principe eens zijn en door tegelijk aan de markt te vragen of ze daar een goed gevoel bij hebben.' En dat is meteen een belangrijke les: ‘Circulair bouwen moet je willen, het is een no-brainer en daarmee een bestuurlijk vraagstuk. Als bestuurders niet willen, gaat het niet door.’
Niet laten afleiden
Om de gang erin te houden, moet je je ook niet laten afleiden door details, vindt Brans. ‘Bijvoorbeeld de regelgeving rond hout die best moeilijk is. Dan moet je niet zeggen “het kan niet want de bouwvoorschriften staan het niet toe”, maar het juist zo snel mogelijk wél regelen. Solving the problem by ignoring it, zag ik eens iemand zeggen in een documentaire over een probleem bij de lancering van Apollo 14. Ondanks een lek in een brandstoftank werd toch vier minuten voor de start besloten tot lancering. En zo is het vaak: er zijn zoveel facetten dat er altijd wel een probleem te vinden is. De vraag luidt dan: is dat hét probleem?’
Versnelling bereik je ook door overheid, markt en wetenschap vanaf de start gezamenlijk aan tafel te hebben, en niet één voor één, zegt Brans. ‘Zet je iedereen bij elkaar, dan wordt het een gezamenlijk probleem, en dat schroeft het tempo enorm op.’
Minder bouwverkeer
De werkwijze van Brans en zijn team wordt dus gedreven door inspiratie en kansen zien. Een bezoek aan een houtbouwfabriek in de Noordoostpolder triggerde Brans’ denkproces over hout als bouwmateriaal. Daar zag hij hoe houten modules in een fabriek worden geproduceerd die later op de bouwplaats in elkaar kunnen worden gezet tot een woning. Brans: ‘Traditioneel breng je als het ware een fabriek naar de bouwplaats, nu assembleer je op de bouwplaats alleen nog maar de prefab-elementen. Dat scheelt enorm in bouwverkeer. Voor een gemiddelde woning heb je dan honderd vrachtwagens nodig in plaats van de gebruikelijke zeshonderd.’
Hout en CO2
Bomen nemen CO2 op tijdens de groei, waardoor hout als bouwmateriaal geldt als CO2-opslag. Er is veel discussie over de vraag hoe de eventuele verbranding van houten onderdelen na sloop van een gebouw, zeg 75 jaar later, moet meetellen in de milieueffecten. Het effect van CO2-uitstoot door verbranding kan teniet worden gedaan door nieuwe bomen te planten. Bovendien hou je daarmee de voorraad bouwmateriaal op peil. (Zie ook Circulair bouwen? Houtbouw lost meerdere problemen op | TNO)
Hout is een CO2-neutraal bouwmateriaal en daarnaast is het leefcomfort in houten woningen comfortabeler, somt Brans de voordelen van houtbouw op. ‘We moeten altijd de klimaatdoelen van 2050 voor ogen houden. Op de traditionele manier halen we die niet, dus de vraag is hoe je de markt in beweging krijgt.’
Lawine aan reacties
De markt opschudden is gelukt, want na de aankondiging van de ambitieuze plannen ontvingen Brans en zijn team naar eigen zeggen ‘een lawine’ aan enthousiaste reacties van innovatieve bouwbedrijven. Brans: ‘En ook de traditionele bouwbedrijven meldden zich, want zij zien natuurlijk ook een markt.’
Deze gedreven aanpak brengt risico’s met zich mee. Wil je versnellen, dan moet je dat op de koop toe nemen, vindt Brans. ‘Het heeft nauwelijks zin om dit soort nieuwe plannen tot in detail te begroten. Ga er maar van uit dat er fouten gemaakt worden die geld kosten. De post Onvoorzien zou ik in dit soort plannen ruim nemen.’
Doorlopende bouwstroom
Het is aan de markt om de houten woningen te realiseren. Daarvoor zijn nieuwe houtbouwfabrieken nodig die investeringen van tientallen miljoenen vergen. Wat is de rol van de overheid daarbij? Brans: ‘De overheid moet zorgen dat er een doorlopende bouwstroom is. Dat kunnen we sturen met bestemmingsplannen, tenders en voorwaarden bij aanbestedingen.’
Daarnaast wordt er ook gesproken over een productiebos in de MRA of daarbuiten. Brans: ‘We willen de keten kort maken. Voorlopig zullen we hout moeten importeren uit andere Europese landen, maar uiteindelijk willen we het uit eigen land betrekken. Vooral jong hout van 15 tot 20 jaar is geschikt voor CLT vanwege de souplesse van het materiaal. We zijn dus op zoek naar locaties.’
Belemmeringen voor de houtbouwplannen ziet Brans niet, of het moet beheersdwang zijn. ‘We willen te veel weten om alles te kunnen sturen. Dat moet om. We moeten iets creëren en daarvoor moeten we elkaar vertrouwen. Dat bereik je door elkaar te inspireren en mensen medeverantwoordelijk te maken. Het is toch veel leuker om op een verjaardagsfeestje - als dat weer kan - te zeggen dat je aan iets nieuws hebt meegewerkt of dat je een oplossing bedacht hebt, dan om te zeggen dat je iets hebt tegengehouden.’
Wat is de MRA Green Deal?
Met de Green Deals maakt de MRA afspraken om duurzaam uit de crisis te komen. 20 procent nieuwbouwwoningen van hout in 2025 is één van de plannen. Daarnaast gaat het om duurzaam textiel, versnelde uitrol laadinfrastructuur, verduurzaming bedrijventerreinen en duurzaam inkopen. Meer informatie op de website van de MRA.
Van pilot naar opschaling
‘Wat zou het mooi zijn als circulair bouwen kan bijdragen aan de broodnodige versnelling van de woningbouw. De Green Deal heeft het denken hierover verder aangejaagd,’ zegt programmamanager Yolanda Musson van het MRA-programma Circulaire Economie. ‘Je ziet dat koplopers in de bouw door de ideeën over houtbouw ook aan het denken worden gezet: hebben we voldoende geschoold personeel, kunnen we uit de voeten met andere, modulaire bouwtechnieken?’
De overheid moet bij de inrichting van de openbare ruimte om de nieuwe woningen heen ook meteen circulaire en klimaatneutrale maatregelen nemen, zegt Musson. ‘Pak zo’n wijk of gebied aan vanuit één idee.’ Ook Musson vindt het belangrijk om over te schakelen van de pilotfase naar de opschalingsfase. ‘Daar moet je als overheden en markt echt voor samenwerken, van elkaar leren en gezamenlijke ambities formuleren.’
Yolanda Musson
Samengevat: Lessons learned
- Hou altijd de klimaatdoelen voor ogen: de bouw moet klimaatneutraal zijn in 2050.
- Toon lef, stel een ambitieus doel en zorg dat je daar komt.
- Circulair bouwen is een bestuurlijk vraagstuk.
- Laat je niet afleiden door details.
- Reserveer een flinke post Onvoorzien.
- Zorg voor een doorlopende bouwstroom.
- Zet overheid, markt en wetenschap vanaf het begin aan één tafel.
- Denk positief.